|
|
Artvin
YÜZÖLÇÜMÜ: 7.436 km²
NÜFUS: 212.833 (1990)
İL TRAFİK NO: 08
İLÇELER: Artvin (merkez), Ardanuç, Arhavi, Borçka, Hopa, Murgul, Şavşat, Yusufeli.
İLGİ ÇEKİCİ YERLER: Kafkasör, Mersevan Düzlüğü, Hatila Deresi, Ilıca Köyü ve Otingo Çermikleri, Ciskaro Madensuyu, Kopmuş, Kemalpaşa, Sarpri, Salihlibey Camisi, Osmanlıların camiye çevirdiği İşhan (Kanlı) Kilisesi, cami olarak kullanılan Hamamlı (Dolisane) Kilisesi, Camandar Baba, Sefer Paşa, Zor Mustafa Bey Türbeleri, Çelebi Efendi, Mehmed Bey Çeşmeleri, Çoruh Köprüsü.
İl Kültür Müdürlüğü
Tel: (466) 212 25 07
Faks: (466) 212 16 43
Önemli Günler
Kurtuluş Günleri:
Artvin'in Kurtuluşu
Şehir Merkezi
7 Mart
Ardanuç İlçesinin Kurtuluşu
Ardanuç İlçesi
7 Mart
Borçka İlçesinin Kurtuluşu
Borçka İlçesi
7 Mart
Şavşat İlçesinin Kurtuluşu
Şavşat İlçesi
27 Mart
Borçka-Muratlı'nın Kurtuluşu
Borçka-Muratlı
8 Mart
Arhavi İlçesinin Kurtuluşu
Arhavi İlçesi
12 Mart
Hopa İlçesinin Kurtuluşu
Hopa
14 Mart
Festivaller:
Kafkasör Kültür ve Sanat Festivali
Kafkasör (Artvin)
22-25 Haziran
Arhavi Kültür ve Sanat Festivali
Arhavi
Temmuz'un 3. Haftası
Karakucak Güreş Festivali ve Efkari Aşıklar Şenliği
Ardanuç
19-20 Mayıs
Murgul Boğa Güreşleri
Murgul
Mayıs Ayının 1. Haftasonu
Aydın Köyü Yayla Şenliği
Ardunç
Temmuz Ayının 1. Haftasonu
Meydancık Satave Gevrek Şenliği
Şavşat
Ağustos Ayının 1. Haftasonu
Salikvan Yayla Şenliği
Yusufeli
Ağustos Ayının 1. Haftasonu
Yusufeli Geleneksel Karakucak Güreşleri
Yusufeli
Ağustos Ayının 4. Haftasonu
Şenlikler:
Pancar Şenlikleri
Şavşat Yaylaları
22-23 Temmuz
Resim: Folklör
Artvin İli'nin Kültürel Detayları
KÜLTÜR FOLKLOR
Tarihi geçmişi M.Ö. 4 binlerce dayanan ilin asıl mimari yazılışması orta çağ ve sonrasında gerçekleşmiştir. Artvin Kafkasya-Anadolu geçiş güzergâhında olması nedeniyle yoğun ve çeşitli folklorik değerleri barındırmaktadır.
Doğu Karadeniz Bölgesi’nin en doğu ucunda, Gürcistan Cumhuriyeti ile sınırı bulunan serhat illerimizden biri olan Artvin; kültür ve folklor açısından önemli ber potansiyele sahiptir.
TARİHİ SANAT ESERLERİ
Artvin topraklarında, eünümüze ulaşan ilk kalıntılar, manastır ve kaleler olup, ekseriyeti Bagratlı Krallığı döneminde, V ile XI. yüzyıllar arasında yapılmışlardır. XVI. yüzyıl ortalarından itibaren Osmanlı egemenliği döneminde ise camiler başta olmak üzere türbe, hamam, çeşme, köprü, ev ve konakların varlığına rastlanmaktadır. Hristiyan ve Türk – İslam kültürlerinin birer ürünü olan bu yapıların toplamı 200 adet civarındadır.
MANASTIRLAR
Artvin merkezi başta olmak üzere Ardanuç, Şavşat ve Yusufeli ilçelerinde hemen hemen hepsi eğitim amaçlı ve anıtsal nitelikli, kesme taştan inşa edilen manastırlar bulunmaktadır. Çeşitli yapı topluluklarından oluşan bu manastırlardan günümüze daha sağlam ulaşan yapılar kiliselerdir.
Bağcılar (Opiza) Manastırı: Artvin merkezine bağlı Bağcılar Köyü’nde bulunan yapının ilk kuruluşu V. yüzyıla dayanmaktadır. Asıl yapılaşma ise VII. yüzyılda olmuştur. XVI yüzyıla kadar işlevini sürdüren manastır; kilise, şapel ve diğer yapılardan oluşmakta olup, zamanımıza oldukça tahrip olmuş şekilde ulaşmıştır.
Pırnallı (Porta) Manastırı: Artvin Merkezine bağlı Pırnallı Köyü’nün, Bağlık mevkiinde bulunmaktadır. IX. yüzyılda inşa edilen manastır; kilise, çan kulesi, şapel – çeşme ve diğer yapılardan oluşmaktadır. XVI. yüzyıl sonrasında terk edilen yapı, yöredeki ortaçağ manastır anlayışını en iyi yansıtan özellik taşımaktadır.
Hamamlı (Dolishane) Manastırı: Artvin Merkezine bağlı Hamamlı Köyü’nde bulunmaktadır. Kitabesine göre X. yüzyıl ortalarında inşa edilmiştir. XVI. yüzyıl " sonrasında bir bölümü cami olarak da kullanılan manastırdan günümüze sadece kilisesi ulaşmıştır. Güney cephesindeki güneş saati, dönemin özelliğini yansıtmaktadır.
Bulanık (Rabat) Manastırı: Ardanuå ilçesine bağlı Bulanık Köyü, Çamlık Mahallesi’nde bulunmaktadır. XI. yüzyılda inşa edilen yapı, XVI. yüzyıl sonrasında terkedilmiş olarak günümüze sadece kilisesi ulaşmıştır.
Cevizli (Tibeti) Manastırı: Şavşat ilçesine bağlı Cevizli Köyü’nde bulunan yapı, IX. yüzyılda inşa edilmiştir. Bölgenin İslâmlaşması ile bir zaman cami olarak kullanılan yapı, 1889 yılı itibariyle terkedilmiştir. Günümüze, sadece kilisenin cepheleri ve şapeli ulaşmıştır.
İşhan Manastırı: Yusufeli ilçesine bağlı Dağ Yolu Köyü’nde bulunmaktadır. IX. yüzyılda inşa edilen manastır; kilise ve şapelden oluşmaktadır. Kilisenin bir kısmı bir zaman cami olarak kullanılmıştır. Yüksek kasnaklı külahı, içteki freskli, dışta ki plastik süslemeleri ile, düzgün kesme taş işçiliğindeki kilisesi, dönemin sanat zevkinin en önemli temsilcisidir.
Altıparmak (Barhal) Manastırı: Yusufeli ilçesine bağlı Altıparmak Köyü’nde bulunmaktadır. X. yüzyılda inşa edilen manastır cami olarak kullanılan bazilikal plannı kilisesi ile günümüze ulaşmıştır. Oldukça sağlam olan yapı, anıtsallığı ile dikkat çekmektedir.
Tekkale (Dörtkilise) Manastırı: Yusufeli ilçesine bağlı Tekkale Köyü’nün mezrasında, meskûn mahalden uzak bir yerde bulunmaktadır. IX. yüzyılda inşa edilen yapı, XVI. yüzyıldan sonra işlevini kaybederek, terkedilmiş olarak günümüze ulaşmayı başarmıştır.
KALELER
Artvin’e kaleler diyarı dense yeridir. Yüksei tepelerden başlayarak, Çoruh Vadisi’nde, birbiriyle irtibatlanmış yüksek kuleli çok sayıda kale bulunmaktadır. Ekseriyeti stratejik alanlara yerleştirilen bu kalelerden önemlileri şunlardır;
Artvin (Livana) Kalesi: Artvin, Köprübaşı mevkiinde bulunmakta olup, X. yüzyılda inşa edildiği tahmin edilmektedir. Osmanlılar zamanın da kullanılan kale günümüze sağlam olarak ulaşmış olup, içinde su deposu (Sarnıç) ve küçük kilise (Şapel) bulunmaktadır.
Ardanuç (Gevhernik) Kalesi: Ardanuç ilçesi Adakale Mahallesi’nde bulunan yapı, yöredeki en eski ve en önemli kalelerden birisidir. Hemen hemen bölgeye gelen tüm devletlerce kullanılan kale, 1551 yılında Osmanlıların eline geçmiş ve Kanuni Sultan Süleyman tarafından surları onarılmıştır. Günümüzde terkedilmiş olarak bulunan yapı; kale (Şehir) iç kalesiyle çevredeki tek örnektir. İç kale kısmen özelliğini korurken asıl kale yeni yerleşimlerle orijinal dokusunu kaybetmek üzeredir. Bagratlı ve Osmanlı çağından çeşitli eserler bulunmaktadır.
Şavşat (Satlel) Kalesi: Şavşat ilçesi, Söğütlü Mahallesi’nde bulunan yapı, plan tipi açısından Bağratlı dönemi kalelerine benzemektedir. Osmanlı döneminde de kullanılan kale günümüzde terkedilmiş durumdadır. Surların gkseriyeti ayaktadır. İçinde sarnıç ve şapel kalıntıları bulunmaktadır.
Bu önemli kalelerin yanısıra yöredeki diğer kalelerin bazıları şunlardır: Artvin – Merkeze bağlı Okumuşlar, Bakırköy Yukarımaden ve Sarıbudak Kaleleri; Ardanuç ilçesine bağlı Aydın, Kutlu, Kılarcet ve Ferhatlı Kaleleri; Şavşat ilçesine bağlı Çağlayan, Eskikale, Hanlı, Kireçli, Parip ve Sebzeli Kaleleri; Yusufeli ilçesine bağlı Peterek, Öğdem, Demirkent ve Kılıçkaya Kaleleri; Arhavi ve Hopa’da Ciha Tepesi Kaleleri.
CAMİLER
XVI. yüzyılda Türk – İslâm kültürü çerçevesinde yörede cami yapımına başlanmıştır. İlk zamanlar mevcut kiliseler camiye çevrilerek kullanılırken, XVIII. yüzyıldan itibaren sivil mimari geleneklerinin ağır bastığı camilerin yapımında bir artış gözlemlenmektedir. @irbirine oldukça benzeyen bu yapıların en önemlileri şunlardır;
Çarşı (Merkez) Camii: Artvin şehir merkezinde bulunan yapı H.1277 (1860) tarihinde inşa edilmiş olup 1954 yılında yenilenmiştir. Minare, minber ve vaaz kürsüsü eski tarihi camiden kalmadır.
Çayağzı (Salihbey) Camii: Artvin Merkez Çayağzı (Korzul) Mahallesinde bulunmakta olupl H.1207 (M.1792) yılında Livane Sancakbeylerinden Salih Bey tarafından yaptırılmıştır. 1980’li yıllarda onarım geçirmiştir.
Zeytinlik Camii: Artvin Merkezine bağlı Zeytinlik Köyü’nde bulunmakvadır. Yapı, H.1272 (M.1857) yılında Saliha Hanım tarafından yaptırılmıştır. Minaresi yeni eklenmiştir. Kapı formu ve ağaç süslemeleri niteliklidir.
İskender Paşa Camii: Ardanuç ilçesi, Adakale Mahallesinde bulunmaktadır. Yörenin ilk camilerinden olup, Ardanuç Kalesi’ni 1551’de fetheden, Erzurum Beylerbeyi Çerkez İskender Paşa tarafından, 1553 yılında onarılarak ibadete açılmıştır. 1864 yılında da tamir geçiren yapı, dışa yansımayan ve 4 ahşap direk üzerine oturtulmuş kubbesi ile dikkat çekmektedir.
Merkez (Çarşı) Camii: Arhavi ilçesi, şehir merkezinde bulunan yapı H.1279 (M.1862) tarihinde inşa edilmiştir. İçi iyi işçilikli ahşap malzemeye sahiptir.
Ortacalar Merkez Camii: Arhavi ilçesine bağlı Ortacalar Köyünde bulunmakta olan yapı, H.1170 (M.1757) yılında inşa edilmiştir. Cephelerinden ziyade, minber ve tavan süslemesi yapının önemini artırmaktadır.
Muratlı Merkez Camii: Borçka ilçesine bağlı Muratlı Köyü’nde bulunan yapı H.1262 (M.1846) yılında, Reşit Mğlu Ahmet usta tarafından inşa edilmiştir. Tümüyle ahşap olan yapının giriş kapıları ve minberi çeşitli motiflerden oluşan ağaç oyma tekniğindeki süslemelere sahiptir.
Orta Hopa Camii: Kitabesi bulunmayan caminin XIX. yüzyılın sonlarında inşaa edildiği bilinmektedir. 1994 yılında onarım görmüştür. Tavan döşemesi ve kubbesi eski orijinal dokuyu yansıtmaktadır.
Erenköy Camii: Murgul ilçesine bağlı Erenköy Köyü’nde bulunan yapı, H.1280 (M.1863) yılında inşa edilmiştir. Ahşap malzemelerden oluşan cami, yöreye özgü işçilik ve süslemeleri ile dikkati çekmektedir.
Zor Mustafa Bey Camii: Şavşat ilçesine bağlı Köprülü Köyü’nde bulunmaktadır. Yapı, kendi istekleri ile İslâmiyet’i kabul eden Hristiyan Atabeklerinden Zortana tarafından muhtemelen XVI. yüzyılda yaptırılmıştır. Mimari açıdan sade, minaresi bulunmayan bir yapıdır.
Esendal Camii: Yusufeli ilçesine bağlı Esendal Köyü’nde bulunmaktadır. Yapı H.1234 (M.1818) yılında Kiskin (Yusufeli) Beylerinden Muhammed Bey tarafından Muhammed Usta’ya yaptırılmıştır. Zengin ahşap süslemeleri ve taş işçiliği güzel bir örneğini sergileyen caminin mihrabı da görülmeye değer niteliktedir.
Bunların yanısıra çevrede ki diğer tarihi camiler şunlardır: Artvin Merkeze bağlı Balcıoğlu, Orta Mahalle, Oruçlu, Aşağımaden, Yukarımaden, Ortaköy, Vezirköy, Sarıbudak ve Dokuzoğlu Camileri; Ardanuç ilçesine bağlı İncili, Anaçlı, Bulanık, Aydın ve Bağlıca Camileri, Arhavi ilçesine bağlı Ulukent ve Dikyamaç Camiler; Borçka ilçesine bağlı Camili, Fındıklı ve Düzköy Camileri; Hopa ilçesine bağlı Aşağı Sundura, Sugören, Sarp ve Kemal Paşa Camileri; Murgul ilçesine bağlı Molla Hamit Cana Hoca Camii, Şavşat ilçesine Cevizli, Kocabey, Kireçli ve Çağlayan Camileri; Yusufeli ilçesine bağlı İnanlı, Öğdem, Kılıçkaya, Bakırtepe, Yaylalar ve Demirkent Camileridir.
TÜRBELER
Zeytinlik Türbeleri: Artvin Merkezine bağlı Zeytinlik Köyü’nün karşısında, Çoruh Irmağı’nın kenarında, geliri Derinköy camisine ait vakıf arazisinde bulunmakta olup, 500 metre aralıkla birbirine benzer iki yapıdan oluşmaktadır. Hangi tarihte inşa edildikleri tam olarak belirlenememekte birlikte XIII. yüzyılda kısmen yöreye hakim olan Saltuklular tarafından inşa edildikleri tahmin edilmektedir. Her ikisinin içinde Kriptası ve mihrabı bulunmaktadır.
Adakale Türbeleri: Ardanuç ilçesi, Adakale Mahallesi’ndeki İskender Paşa Camii’nin hemen yanında bulunmaktadır. Türbeler yörede yöneticilik yapan Ali Paşa, Süleyman Paşa ve Hatice Hanım’a ait olup, muhtemelen XVIII. yüzyıl eserleridir.
Yöredeki diğer türbeler ise; Şavşat ilçesi Köprülü Köyü’ndeki Zor Mustafa Bey, Ciritdüzü Köyü’ndeki Atabek ve Ardanuç ilçesi Peynirli Köyü güzergahındaki Candarbaba türbeleridir.
HAMAMLAR
Yörede hamam mimarisi ve geleneği pek gelişmiş değildir.
Artvin Şehir Hamamı: Artvin Çarşı Mahallesi’nde bulunmaktadır. Dört eyvanlı ve dörtköşe hücreli tipik bir Osmanlı hamamı olup, muhtemelen XVIII. yüzyılda yaptırılmıştır. Halen işler durumdadır.
Bu hamamın dışında Ardanuç ilçesi, Adakale Mahallesi’nde ve Yusufeli ilçesi Kılıçkaya Beldesi’nde geç Osmanlı dönemine ait terkedilmiş durumda iki küçük hamam daha bulunmaktadır.
ÇEŞMELER
Çelebi Efendi Çeşmesi: Artvin Merkez Orta Mahalle Camii’nin yakınında bulunmaktadır. H.1197 (M.1783) yılında Asma Sultan’ın Kahyası Çelebi Efendi tarafından yaptırılmıştır. Günümüzde işlemeyen çeşme, tipik bir Osmanlı yapısıdır.
Saitbey Çeşmesi: Artvin Merkez Çayağzı Mahallesi Salihbey Camii yanında bulunmaktadır. H.1255 (M.1810) yılında Sait Bey tarafından yaptırılmıştır. Günümüzde işlemeyen çeşme, Çelebi Efendi Çeşmesi’ne benzemektedir.
Bu iki çeşmenin yanısıra Ardanuç ilçesi Aydın Köyü’nde ve Hoşa ilçesi Merkez Kuledibi Mahallesi’nde de birer adet geç Osmanlı dönemine ait çeşmeler bulunmaktadır.
KÖPRÜLER
Çoruh Irmağı’na dökülen dereler başta olmak üzere, yöredeki irili ufaklı dereler üzerinde Ortaçağ’dan başlayarak devam eden taş köprüler yapılmıştır. Günümüze ulaşan önemli köprüler şunlardır:
Berte Köprüsü: Artvin – Şavşat karayolunun 21.kilometresinde, Berta Suyu üzerinde bulunmakta olup 64 m. uzunluğa sahip, üç gözlü ve yolunun düz olduğu taş köprüler grubundadır. XIX. yüzyıl ikinci yarısında yaptırıldığı tahmin edilmektedir. Günümüze sağlam olarak ulaşmıştır.
Ortacalar Kemer Köprüleri: Arhavi ilçesine bağlı, Ortacalar Köyü’ne 2,5 km. kala Arılı ve Küçükköy yol ayırımında birbirine dik gelecek şekilde planlanmış iki köprüden oluşmaktadır. Birbirine benzeyen köprüler tek gözlü ve yolunun eğimli olduğu taş köprüler grubundadır. Muhtemelen XVIII. yüzyılda inşa edilmişlerdir.
Bunların yanısıra aynı plan özellik gösteren diğer köprüler ise; Arhavi ilçesi Orçi Deresi, Derecik ve Aşağı Şahinler Köprüleri; Borçka ilçesi Beğlevan, Demirciler, Aralık, Vaniti, Düzköy, Güreşen ve Efeler Köprüleri; Hopa ilçesi Esenköy, Sugören, Köprüce ve Kemal Paşa Köprüleri; Murgul ilçesi Gevül Köprüsü; Yusufeli ilçesi Yaylalar Köprüsş’dür.
EVLER EV KONAKLAR
Ortaçağ döneminden, sivil mimari örneklerinden olan evler ve konaklardan herhangi bir örnek ulaşmamıştır. Osmanlı dönemine ait yörede 200 – 300 yıllık tarihi evlere rastlamak mümkündür. İlçeler bazında farklı yapı malzemesi ve plan özellikleri gösteren bu tür tarihi evler ne yazık ki günden güne çeşitli sebeplerle yok olup gitmektedir. Konak olarak; aynı zamanda yönetim binası olarak da kullanılan Şavşat ilçesi Söğütlü Mahallesi’nde ki Hemşioğulları Konağı ile Şavşat ilçesi Köprülü Köyü’nde ki Zor Mustafa Bey Konağı gösterilebilir. Ayrıca, Artvin merkeze bağlı Oruçlu Köyü’nde ki Ruslar tarafından XX. yüzyılın başında inşa edilen gümrük binası da dönemin özelliklerini göstermesi açısından önem arz etmektedir.
Folklorik Değerler Yöre Mutfağı
Sebzenin bol yetişmesi nedeniyle yöre mutfağının temel malzemesi sebzedir. Hayvansal besinler genellikle yaylalarda üretilir. Et tüketimi Yusufeli’ne bağlı köylerde daha fazladır. Karadeniz kıyısında yer alan Arhavi ve Hopa’da ise balık tüketimi diğer ilçelere göre yoğundur. Sebze, balık ve et mamullerinin kurutularak kışa saklanması yaygındır. Geçmişte mısır ekmeği (çadi) bolca tüketilmiştir. Ekmek tüketilmektedir. Yörenin mahalli yemekleri arasında süt mamullerinden elde edilen kuymak; günümüzde köylerde bile dışardan gelen hazır unla elde edilen kuymak; hamur işleri olarak bişi, hinkal ve çergebaz; çorbalar olarak helle, tutmaç, lor, pancar, cincar, diğer yemekler arasında " fasulyeden yapılan puçiko; tatlılar arasında hasuta, kaysefe ve papa gelmektedir.
Giyim
Cumhuriyet dönemine kadar yöredeki en dikkat çeken erkek giysisi, yerli yönden köy tezgahlarında dokunan ve şal adı verilen kaba kumaştan dikilmiş şalvar ve çuha idi. Genç kızlar ise fisvan ve üstüne sıkma yelek giyerlerdi. Bellerine kuşak sararlar, başlarına tepesi düz fes, bunun üstüne renkli yazma, en üstüne de beyaz uzun ve bir örtü (leçek) örterlerdi. Fesin altına Mahmudiye olarak adlandırılan para takarlardı. Yazma üzerine alından tüm şerit halinde dolayan poşu takılırdı. Ayaklarına yünden örülmüş çorap giyilirdi. Ayağa çapula ve yemeni adı verilen ayakkabılar giyilirdi.
El Sanatları
Ahşabın bol olması nedeniyle ahşap işçiliği gelişmiştir. Bununla birlikte ev eşyaları ahşaptan yapılırdı. Ayrıca topraktan çeşitli çanak – çömlek yapımı, bakıraılığın yanısıra kuy denilen tezgahlarda dokunan giysi, kumaş ve kilimler yöre özellikleri taşımaktadır. Ne yazık ki günümüzde el sanatları hemen hemen yok olur duruma gelmiştir.
Halk Oyunları
Kafkas halk oyunları başta olmak üzere yörede tarihi geçmişi eskilere dayanan zengin halk oyunları kültürü görülmektedir. Özellikle 2 Eylül 1936 yılında İstanbul’da Beylerbeyi Sarayı’nda yapılan Balkan Oyunları Festivali’nde, Artvin halk oyunlarının kazandığı birincilikle sesini duyuran Artvin ekibinin, Atatürk’ün huzurunda oynadığı Artvin Barı’na, Büyük Önder’in katılması ve bu oyuna takdirleri sonucunda Atabarı ünlenmiş, ona izafeten bu oyuna Atabarı ismi verilmiştir. Çalgı olarak akordion, davul – zurna, tulum, kemençe ve def kullanılmaktadır. Başlıca oyun çeşitleri ise; Sarıçiçek, Deli Horon, Düz Horon, Karabağ, Uzundere, Kobak, Cilveloy, Atom, Mendo, Vazriya, Sasa, Hemşin, Atabarı, Üçayak, Şahlan, Döney, Ahçik, Ağırbar ve Atabarı’dır.
Ata Barı
Bu babamın evidir
Tahtaları kavidir
Çalın vurun oynayın
Burası düğün yeridir
Uzun uzun kamışlar
Ucunu budamışlar
Benim ela gözlümü
Gurbete yollamışlar.
Ben bir uzun kamışım
Yoluna dikilmişim
İster al ister alma
Alnına yazılmışım
Bahçesi var bağı var
Ayvası var narı var
Atamızdan yadigar
Bizde Ata Barı var
Yöresel El Sanatları
Yörenin ormanlarla kaplı olması ağaç işçiliğine dayalı el sanatlarının gelişmesinde etkili olmuştur. Tarımdan dokumaya, kızaktan, masa ve beşiğe kadar her alanda yapılan ağaç işleri yörede kullanıldığı gibi çevre illerde satılmaktadır. Bu arada Sele, Sepet, Çatan, Gidelen, Kalbur, Şedle ve Taçgüzen ağaç işleri yapılır. Filiz ve dalkabuğundan örülen eşyalar bölgede önemli yer tutar. Toprak çanak ve çömlek, bakır kuy, kilimler gibi diğer el sanatları vardır.
Türküler
Kız Belin İncedir İnce, Sini Kalaylı, Ağlama Gelin Ağlama, Karanfilli Gelin, Yamadan Gel Yamadan, Cilveloy, yörenin belli türküleridir.
Mahalli Atasözlerinden Örnekler
Ağanın malı gider, hizmetkarın canı gider.
Ağır otur ii batman gelesin.
Allah verince, kimin oğlusun sormaz,
Davetsiz gelen mindersiz oturur...
Yemekler
Süt ve Süt Mamullerinden Yapılan Yemekler: Süt ve süt mamullerinden yapılan yemekler arasında kaymak, taze peynir ve yağda yapılan peynip kuymağı.
Sebzeler ve Kır Otlarından Yapılan Yemekler
Çevrede yetişen fasulye, lahana, soğan, bakla gibi sebzelerden belli yemekler yapılır. Diğer kır ve bahçelerde kendiliğinden yetişen dağ pancarı, kuş ekmeği, kazayağı, gımı, kavurma, semizotu, ebegümeci gibi bitkilerden yapılan sebze yemekleri olup, taze asma yaprağı kurutularak yapılan nepürşen ve taze fasulyenin kurutulup kabukları ile etli ve ekşili olarak yapılan Puçuko, yemeklerin en ünlüsüdür.
Hamur İşleri
Hamur işlerinden katmer, erişte, hıngal, çergabaz, bişi, lokum ve börekler yer almaktadır.
Etli Yemekler
Köy evlerinde kÿşlık kavurma yapılarak uzun süreli olması için saklarlar ve taze etlerle ağaç şişlerle döner başta olmak üzere çeşitli kızartmalar yapılır.
Tatlılar
Başlıcaları hasuta, kaysefe, zurbiyet, ballı lokumdur.
Artvin
TURİZM
Dorukları karlarla kaplı dağları, ilgi çekici ahşap mimari yapı tarzıyla 5000 yıllık tarihi geçmişinden gelen eserleri, yeşil yaylaları, anıt ağaçları ile bozulmamış doğal ormanları, yüksek dağlarının doruklarında krater gölleri, kara gölleri, jeolojik özellikleri ile Çoruh Vadisi ve kanyonları gibi çok çeşitli doğal değerleri içinde barındıran Artvin, turizm zenginliği bakımından ülkemizin sayılı illeri arasındadır.
Zengin doğa yapısı, tarihi eserleri, alternatif turizm çeşitliliği festival ve şenlikler gibi çeşitli turizm değerlerine sahip olan Artvin, Çoruh Nehri üzerinde yapılmakta olan barajların tamamlanması ve Karadeniz otoyolunun hizmete girmesi ile beraber turizm potansiyeli yönünden ülkemizin önde gelen illeri arasında yerini alacaktır.
Kaçkar ve Karçal dağlarında yapılan dağ tırmanışları, bölgenin değişik yörelerinde doğal güzellikler içinde bulunan trekking parkurlarında yapılan doğa yürüyüşleri, Çoruh Nehri ve Barhal Çayında yapılmakta olan Rafting, Katamara ve Kano gibi akarsu sporları ayrıca 1993 yılında Çoruh Nehrinde yapılan “Dördüncü Dünya Akarsu Sporları Şampiyonası” Artvin’in sportif amaçlı turizm potansiyelini de açığa çıkarmıştır.
Artvin ilinin turizm potansiyelini aşağıdaki başlıklar altında toplayabiliriz:
Kültür Turizmi
İnanç Turizmi
Sportif Amaçlı Turizm
Av Turizmi
Kamp ve Karavan Turizmi
Festivaller
Doğa Turizmi ve Doğal Güzellikler
Turizm Merkezleri
Yusufeli Çevreli Köyü Rafting Kamp Merkezi
Turizm İşletmesi Belgeli Tesisler ve Seyahat Acenteleri
1-KÜLTÜR TURİZMİ
Turizmde ilgi duyulan önemli sebeplerden biri de farklı medeniyetlerin kalıntılarını ve izlerini görme isteğidir. Değişik milletlerin bir çok devlet kurduğu Anadolu’da muhtelif uygarlıklara ait tarihi ve kültürel kalıntıların bir bölümü de Artvin’de bulunmaktadır. Coğrafi konumunun uygunluğu Artvin’in Anadolu’daki en eski yerleşim merkezlerinden biri olmasını sağlamıştır. Artvin’deki tarihi değerleri Bizans, Bagratlı ve Osmanlı dönemi eserleri oluşturmaktadır. Bu eserleri şöyle sıralayabiliriz.
Hopa Ciha Kalesi, Artvin Livâne Kalesi, Şavsat Satlel Kalesi, Ardanuç Ferhatlı ve Gevhernik Kaleleri, Ardanuç İskender Paşa Camii ve Türbeleri, Hopa Su Gören Camii, Merkez Salih Bey Camii, Arhavi Ortacalar Camii, Borçka Muratlı Camii, Berta Köprüsü ve Arhavi Ortacalar Çifte Kemer Köprüleri.
2-İNANÇ TURİZMİ
Bu turizmin çeşidi bütün dünyada olduğu gibi ülkemizde de gün geçtikçe önem kazanmaktadır. Tarihi geçmişi M.Ö. 5000’li yıllara dayanan Artvin’de, geçmişte yaşamış medeniyetlerden günümüze ulaşan, kendi türünde nadir, mimari ve sanat tarihi bakımından değerli Manastır, Kilise, Şapel ve benzeri yapı kalıntıları bulunmaktadır.
Bu tarihi eserlerden; İşhan Köyünde bulunan İşhan Kilisesi, Tekkale Köyünde bulunan Dört Kilise Manastırı ve Altı Parmak Köyünde bulunan Barhal Kilisesi Yusufeli ilçesi; Pırnallı Köyü Bağlık"Mevkiinde bulunan Porta Manastırı ve Hamamlı Köyünde bulunan Dolishane Kilisesi Merkez ilçede; Bulanık Kilisesi Ardanuç ilçesinde; Tibet Kilisesi Şavsat ilçesinde ve İbriga Şapeli Borçka ilçesinde bulunmaktadır.
3-SPORTİF AMAÇLI TURİZM
a)Akarsu Sporları: Büyük bir bölümü ilin sınırları içinde bulunan Çoruh Nehri ve Barhal Çayı’nda Haziran - Ekim ayları arasında rafting, katamara ve kano gibi su sporları yapma olanağı bulunmaktadır.
b)Dağ Tırmanışı ve Doğa Yürüyüşleri: Doğu Karadeniz Bölgesinin en yüksek dağlarından olan Kaçkar Dağlarında yaz aylarında dağcılar tarafından dağ tırmanışları, Artvin’in çeşitli yörelerinde yer alan trekking parkurlarında ise doğa yürüyüşleri yapılmaktadır.
c)Yamaç Paraşütü ve Çim Kayağı: Şavşat ve Ardanuç ilçelerindeki bazı yaylalarda yamaç paraşütü ve çim kayağı yapmak için uygun parkurlar bulunmaktadır.
4-AV TURİZMİ
Topraklarının %50’si ormanlarla kaplı olan, ormanlarda yaşayan yabani hayvanların çeşitliliği Artvin’deki av turizmi potansiyelini oluşturmaktadır.
Bu avlıklar arasında ayı, dağ keçisi, yaban domuzu, kurt, tilki, çakal, bıldırcın ve doğal alabalık gibi av hayvanları önemli bir potansiyel teşkil etmektedir.
5-KAMP VE KARAVAN TURİZMİ
Artvin’in sahil şeridinde bulunan plajlarda, orman içi dinlenme yerlerinde, çeşitli yaylalarda ve milli parklarda kamp ve karavan turizmi için uygun alanlar bulunmaktadır.
6-FESTİVALLER
Yörede yılın değişik aylarında il merkezi ve ilçelerde düzenlenmekte olan festival ve şenlikler Artvin’in bir festivaller şehri konumuna getirmiştir.
7-DOĞA TURİZMİ
Bozulmamış doğal ormanları, yeşil yaylaları, kara gölleri, dereleri, ilgi çekici jeolojik ve iklim özellikleri ile Artvin ili, doğa turizmi potansiyeli yönünden zenginliğini korumakta ve bu doğal zenginliği sayesinde yöreye gelen turist sayısında da her geçen yıl önemli artışlar gözlenmektedir.
DOĞAL GÜZELLİKLER
KEMAL PAŞA PLAJI
Hopa ilçesinde 15 km uzaklıkta olup, Doğu Karadeniz Bölgesinin sayılı plajlarındandır. Kamp ve Karavan Turizmi için uygun bir sahili bulunan plaj, Turizm Bakanlığınca yürütülen “Mavi Bayrak” projesi kapsamındadır.
BORÇKA KARAGÖLLER
Borçka Camili Karayolu üzerinde olup, Borçka ilçesine 27 km. uzaklıktadır. 1800’li yıllarda bugünkü “Klaskur Yaylası”nın yakınında bulunan bulunan bir tepenin heyelan sonucu “Klaskur Deresi”nin önünü kapatmasıyla oluşmuş göllerdir. Zengin orman örtüsüne sahip yöre, orman içi dinlenme yeri olarak kullanılmaktadır.
CAMİLİ (MACAHEL) HAVZASI
Orman ve yaylalarındaki endemik flora zenginliği, anıt ağaçları, derelerindeki kırmızı pullu alabalığı, saf Kafkas arılarıyla üretilen karakovan Macahel `alı gibi çeşitli özellikleri bulunan Camili yöresi doğa ve çevreyi seven turistlerin yoğun ilgisini çekmektedir. Bu özelliklerinden dolayı Camili Havzasının bir bölümü tabiat koruma alanı ilan edilerek yöre koruma altına alınmıştır.
ÇORUH VADİSİ
Zeytin, fıstık çamı ve diğer Akdeniz ikliminde yetişen bitki örtüsünü içinde barındıran Çoruh Vadisi, ilgi çekici doğal yapısı ve iklim özellikleri ile görülmeye değer yerlerdendir.
KAFKASÖR
Artvin il merkezine 8 km uzaklıkta bulunmaktadır. Bu yaylada her yıl Haziran ayının üçüncü haftasında “Kafkasör Kültür ve Sanat Festivali” düzenlenmektedir. Kafkasör yaylasında Artvin Belediyesine ait 80 kişilik bir konaklama tesisi ve özel sektöre ait sosyal tesisler bulunmaktadır.
CEHENNEM DERESİ KANYONU
Artvin-Ardanuç karayolunun 25’nci km.sinde yer almaktadır. Kanyon ilginç jeolojik yapısı ile Türkiye’nin sayılı kanyonları arasında bulunmaktadır.
ŞAVŞAT KARAGÖL
Şavşat ilçesine 25 km. uzaklıkta olup, Saharakaragöl Milli Parkı içindedir. Kamp ve Karavan Turizmi için ilimizdeki en uygun yerlerdendir. Göl kenarında özel sektörce işletilen 20 kişilik bir konaklama tesisi bulunmaktadır.
SAHARA YAYLASI VE KOCABEY KIŞLASI
Yöre Şavşat ilçesine 15 km. uzaklıkta olup, Sahara Karagöl Milli Parkı sınırları içersindedir. Kocabey kışla evleri kendine özgü ahşap mimari tarzıyla ilgi çekmektedir. Sahara yaylasında her yıl Temmuz ayının 4. haftasında “Sahara Pancarcı Şenlikleri” düzenlenmekte olup, yöre Kamp ve Karavan Turizmi için ildeki sayılı yerlerdendir.
KAÇKAR DAĞLARI
Doğu Karadeniz bölgesinin en yüksek dağlarından birisi olan “Kaçkar Dağları” Haziran – Ekim ayları arasında dağa tırmanmak için yöreye birçok turistin gelmesi bakımından bulunmaz bir fırsat oluşturmaktadır. Kaçkar dağlarının eteklerinde yer alan Yaylalar Köyü ve Olgunlar Mahallesinde köylüler tarafından işletilen pansiyonlar bulunmaktadır.
8-TURİZM MERKEZLERİ
Yöreye özgü turizm çeşidi olan yayla turizmi geliştirme çalışmaları sonucunda Artvin, Kafkasör yaylası ile Yusufeli Kaçkar Yaylası Bakanlar Kurulu kararı ile turizm merkezi ilan edilmiştir.
Bu yaylalarda yapılan çalışmalar, imar planı ve altyapı çalışmaları olarak devam etmektedir.
9-YUSUFELİ – ÇEVRELİ KÖYÜ RAFTİNG KAMP MERKEZİ
Rafting kamp alanı Yusufeli Çevreli Köyünde 71.880 m2 arazi üzerinde kurulmuş olup, 1994 yılında hizmete girmiştir. Çevreli Köyü rafting kamp merkezinde Çoruh Nehri’nde Akarsu Sporları yapmak için gelen turistlere kamp hizmeti verilmektedir.
10-TURİZM İŞLETMESİ BELGELİ TESİSLER VE SEYAHAT ACENTELERİ KONAKLAMA TESİSLERİ
|