Abdullah bin Musa el-Harezmi
Abdullah bin Musa el-Harezmi
Matematik, Astronomi ve Coğrafya bilgini
Doğumu780
Harezm,
ÖzbekistanÖlümü850
Bağdat IrakHarezmi, Ebu Abdullah bin Musa el Harezmi (
Arapça: أبو عبد الله محمد بن موسى الخوارزمي )
Horasan'da doğup
Bağdat'ta yaşamış olan ünlü
matematik,
astronomi ve
coğrafya bilginidir. Matematik alanındaki çalışmaları
cebirin temelini oluşturmuştur. Bir dönem bulunduğu
Hindistan’da sayıları ifade etmek için harfler ya da heceler yerine basamaklı sayı sisteminin (bkz.
onluk sistem) kullanıldığını saptamıştır. Harezmî'nin bu konuda yazdığı kitabın
Algoritmi de numero Indorum adıyla Latince'ye tercüme edilmesi sonucu, sembollerden oluşan bu sistem ve
sıfır 12. yüzyılda batı dünyasına sunulmuştur.
Hesab-ül Cebir vel-Mukabele adlı kitabı, matematik tarihinde birinci ve ikinci dereceden denklemlerin sistematik çözümlerinin yer aldığı ilk eserdir. Bu nedenle Harezmî (
Diophantus ile birlikte) "cebirin babası" olarak da bilinir. İngilizce'deki "algebra" ve bunun Türkçe'deki karşılığı olan "cebir" sözcüğü, Harezmî'nin kitabındaki
ikinci dereceden denklemleri çözme yöntemlerinden biri olan "el-cebr"den gelmektedir.
Algoritma (İng. "algorithm") sözcüğü de Harezmî'nin Latince karşılığı olan "Algoritmi"den türemiştir ve yine İspanyolca'daki basamak anlamına gelen "guarismo" kelimesi Harezmî'den gelmektedir. Harezmî, İngilizce'de "
al-Khwarizmi", Farsça'da خوارزمی diye anılır.
Hayatı [değiştir]
Horasan bölgesinde bulunan
Harezm Harezm'de temel eğitimimini alan Harezmi, gençlinin ilk yıllarında Bağdat'taki ileri bilim atmosferinin varlığını öğrenir. İlmi konulara doyumsuz denilebilecek seviyedeki bir aşkla bağlı olan Harezmi ilmi konularda çalışma idealini gerçekleştirmek için
Bağdat'a gelir ve yerleşir. Devrinde bilginleri himayesi ile meşhur olan Abbasi halifesi Mem'un Harezmi'deki ilim kabiliyetinden haberdar olunca onu kendisi tarafından
Eski Mısır,
Mezopotamya,
Grek ve
Eski Hint medeniyetlerine ait eserlerle zenginleştirilmiş
Bağdat Saray Kütüphanesi'nin idaresinde görevlendirilir. Daha sonra da Bağdat Saray Kütüphanesindeki yabancı eserlerin tercümesini yapmak amacıyla kurulan bir tercüme akademisi olan Beyt'ül Hikme'de görevlendirilir. Böylece Harezmi, Bağdat'ta inceleme ve araştırma yapabilmek için gerekli bütün maddi ve manevi imkanlara kavuşur. Burada hayata ait bütün endişelerden uzak olarak matematik ve astronomi ile ilgili araştırmalarına başlar.
Bağdat bilim atmosferi içerisinde kısa zamanda üne kavuşan Harezmi, Şam'da bulunan Kasiyun Rasathanesi'nde çalışan bilim heyetinde ve yerkürenin bir derecelik meridyen yayı uzunluğunu ölçmek için Sincar Ovasına giden bilim heyetinde bulunduğu gibi Hint matematiğini incelemek için
Afganistan üzerinden
Hindistan'a giden bilim heyetine başkanlık da etmiştir.
Harezmi'nin latinceye çevrilen eserlerinden olan ve ikinci dereceden bir bilinmeyenli ve iki bilinmeyenli denklem sistemlerinin çözümlerini inceleyen
El-Kitab 'ul Muhtasar fi'l Hesab'il cebri ve
'l Mukabele adlı eseri şu cümleyle başlar :
"Algoritmi şöyle diyor: Rabbimiz ve koruyucumuz olan Allah 'a hamd ve senalar olsun" Ayrıca bugün bilgisayarın temeli olan 2'lik(binnarry) sayı sistemini 0(sıfırı) bulmuştur.