boşaltım sistemi ( resimli anlatım )

[Dj_Curcun@]

BOŞALTIM SİSTEMİ

Metabolizma sonucu oluşan su, mineraller ve azotlu artıkların atılmasına boşaltım adı verilir.

Bitkilerde Boşaltım

Bitkilerde fazla su stomalardan terleme olayı ile, fazla CO2 stoma ve lentisellerden difüzyonla atılır. Bazı otsu bitkiler terleme ile yeterli su atamadığından (hava, su buharı ile dolgun olduğu zaman) yapraktaki hidatodlardan damlama ile suyu atar. Bu olaya gutasyon denir. Azotlu artıkların bir bölümü, inorganik tuzlar ve organik asitler köklerden toprağa boşaltılırken, bazı bitkilerde de kristaller halinde kofullarda biriktirilip yaprak dökümü ile birlikte atılır.

Hayvanlarda Boşaltım

Protozoalarda CO2 ve NH3 difüzyonla hücre zarından dışarı atılır.
Tatlı sularda yaşayan tek hücrelilerde fazla su kontraktil kofullar ile dışarı atılır.
Sünger ve sölenterlerde CO2 ve NH3 gibi artık maddeler difüzyon ile vücut yüzeyinden dışarı atılır.
Yassı kurtlarla yuvarlak kurtlarda en ilkel boşaltım organı olan protonefridyum (alev hücresi) bulunur.
Halkalı solucanlarda bir ucu kirpikli huni şeklinde olan nefridyumlar boşaltım organı olarak görev yapar. CO2 nemli deri yardımıyla atılır.
Böceklerde boşaltım malpighi tüpleri ile yapılır. Malpighi tüpleri vücut boşluğundaki kandan azotlu artıkları alır ve bağırsağa bırakır. Azotlu artıklar ürik asit olarak su kullanılmadan dışarı atılır.
Evrimsel sıra: Kontraktil koful-Protonefridyum-Nefridyum-Malpighi tüpleri-Böbrek şeklindedir.

Omurgalı hayvanlarda boşaltım organı böbreklerdir. Üç tip böbrek bulunur.
1- Pronefroz Böbrek: Kirpikli huni ile kılcal kan damarı yumağından (glomerulus) oluşur. Balık ve kurbağaların embriyoları ile köpek balıklarının erginlerinde bulunur.
2- Mezonefroz Böbrek: Pronefroz böbrekteki kirpikli huni gelişerek boşaltımı daha etkili kılan bowman kapsülüne dönüşür. Bowman kapsülünün karşısında yine glomerulus bulunur. Balık ve kurbağa ergini ile sürüngen kuş ve memeli embriyosunda bulunur.
3- Metanefroz Böbrek: Temel boşaltım birimi nefrondur. Nefron bowman kapsülü, glomerulus ve nefron kanalcıklarından oluşur. Sürüngen, kuş ve memeli erginlerinde bulunur.

Omurgasızlarda boşaltım maddeleri vücut boşluğundan alınırken omurgalılarda kandan alınır.
Balık, kurbağa, kuş ve sürüngenlerde boşaltım artıkları kloak denilen açıklıktan, memelilerden ise anüsten dışarı atılır.
Canlılarda protein metabolizması sonucu açığa çıkan azotlu artıklar amonyak, üre ve ürik asittir.
Amonyak çok zehirlidir, suda yaşayan canlılarda bol suyla atılır.
Üre memelilerin azotlu artık maddesidir ve bir miktar su ile atılır. Karaciğer hücrelerinin mitokondrilerinde üre sentezine ornitin devri denir.

Ürik asit sürüngen kuş ve böcek gibi vücuduna fazla su alamayan canlılarda az su ile dışarı atılır.

İnsanlarda Boşaltım

İnsanda boşaltım organı böbrektir. Böbrekler, idrar kanalı (üreter), idrar torbası (mesane), üretra insanda boşaltım sistemini oluşturur. İnsan böbreği dıştan içe doğru iç tabakadan oluşur.
1- Kabuk (Korteks)
2- Öz (Medulla)
3- Havuzcuk (Pelvis)

Böbreklere kan atardamar ile girer, toplardamar ile çıkar. İnsanda metabolik artıklar H2O, CO2, NH3, üre, ürik asit, mineraller, zehirler ve kullanılmayan ilaçlardır. Bu maddelerin atılmasında böbrekler, akciğerler, karaciğer ve deri görev yapar.

Böbreklerdeki boşaltım birimi nefrondur.

Nefronun Yapısı

Nefron; malpigi cisimciği (glomerulus + bowman kapsülü), proksimal tüp, kıvrımlı kanallar, henle kanalı, distaltüp ve idrar toplama kanalından oluşur

Böbreklerde idrar oluşumu süzülme, geri emilim ve salgılama (aktif taşıma) olayları sonucunda olur. Süzülme malpigi cisimciğinde olur. Glomerulustan bowman kapsülüne kan plazmasının bir kısmı, su, tuzlar, glikoz, aminoasit, üre, ürik asit, vitamin, keratin gibi maddeler geçer. Kan basıncı arttıkça süzme hızı da artar.

Geri emilim henle kanalında olur. Suyun büyük bir kısmı glikoz, aminoasit, madensel tuzlar vitamin, üre ve ürik asitin bir kısmı henle kanalını saran kılcallar tarafında emilerek kana verilir.
Su, madenler tuzlar, kerantin, surfat, NH3, üre ve ürik asiti diğer kısmı nefroda kalarak idrarı oluşturur.
Su dışındaki maddelerin geri emilimi aktif taşıma ile olur.
Suyun geri emilimin de hipofizin salgıladığı entidiüretik hormon etkilidir.
Na ve K atılımı ve geri emilimi böbrek üstü bezinden salgılanan aldosteron hormonu tarafından düzenlenir.
Sağlıklı bir insanın idrarında glikoz bulunmaz.

Süzülme

Kan basıncı ile meydana gelir.

Süzülemeyenler Süzülenler
- Kan Hücreleri - Aminoasitler
- Plazma - Su
- Protein ve yağ - Glikoz
- Çeşitli İyonlar
- Üre ve ürik asit

Geri Emilim

Aminoasit ve glikozun tamamı, suyun çoğunluğu, iyonların bir kısmı ve az miktarda azotlu artıklar emilime uğrar. Su ozmozla, diğer maddeler aktif taşıma ile geri emilir.