sindirim sistemi

Dj_Curcun@ · 03-19-2007

SİNDİRİM SİSTEMİ

Karbonhidrat, protein, yağ gibi büyük moleküllü besin maddelerinin hidrolizle yapı taşlarına parçalanıp, kana geçebilecek hale gelmesine sindirim adı verilir. Sindirim iki aşamada gerçekleşir.

Mekanik Sindirim: Yüksek yapılı canlılarda besinlerin dil, diş ve kaslar yardımı ile küçük parçalara ayrılmasıdır. Böylece besinlerin sindirim yüzeyi arttırılır. İnsanda ağız ve midede gerçekleşir.
Kimyasal Sindirim: Enzim ve su kullanılarak besinlerin hücre zarından geçebilecek yapı taşlarına parçalanmasıdır. İnsanda ağız, mide ve ince bağırsakta gerçekleşir.

Canlılarda genel anlamda iki çeşit sindirim yapılır.
1- Hücre İçi Sindirim: Besinlerin hücre içinde lizozom yardımı ile yapı taşlarına parçalanmasıdır. Bir hücrelilerde, sünger ve sölenterlerde görülür.
2- Hücre Dışı Sindirim: Besinlerin hücre dışında enzimler yardımı ile parçalanıp hücre içine alınmasıdır. Omurgalılar, saprofitler ve böcekçil bitkilerde görülür.

Bitkilerde Sindirim

Bitkilerde özelleşmiş sindirim sistemi yoktur. Besinlerini fotosentezle yaparlar. Böcekçil bitkiler hem hücre içi hem de hücre dışı sindirim yaparlar.

Hayvanlarda Sindirim Sistemi

Sölenter ve yassı solucanlarda ağız ve anüs görevi yapan tek bir açıklık vardır. Bunlar hem hücre içi hem de hücre dışı sindirim yaparlar.
Halkalı solucanlardan itibaren memelilere kadar besin ağızdan alınır, anüsten atılır.

Omurgalı hayvanlarda sindirim sistemi özelleşmiştir. Kuşlarda besin doğrudan kursağa gelir ve ıslatılır. Mideye gelen besin yumuşatılarak taşlığa gönderilir. Taşlıkta besinler mekanik olarak parçalanır. Kimyasal sindirim bağırsakta olur. Sıra şu şekildedir: Gaga – Yemek borusu – Kursak – Mide – Taşlık – İnce bağırsak – Kalın bağırsak – Anüs

Memelilerde sindirim sistemi daha çok özelleşmiştir. Geviş geçiren otçul memelilerde mide dört bölümdür. Yutulan besindeki selüloz midenin işkembe bölümündeki simbiyotik bakteri enzimleri ile parçalanır. Tekrar ağza gelen besin çiğnenerek mideye daha sonrada kırkbayır ve şirdene gider. Sıra şu şekildedir: Ağız – Yemek borusu – İşkembe – Börkenek – Ağız – Kırkbayır – Şirden – İnce bağırsak – Kalın bağırsak – Anüs
Otçulların bağırsağı etçillerden daha uzundur.

İnsanda Sindirim Sistemi

İnsanda sindirim sistemi; Ağız, yemek borusu, mide, ince ve kalın bağırsaktan oluşur. Tükürük bezleri, karaciğer ve pankreas sindirime yardımcı organlardır.

Ağızda tükürük bezleri (çene altı, kulak altı, dil altı), dişler ve dil bulunur.

Diş: Dıştan içe doğru üç önemli yapıdan oluşur.
1- Mine
2- Fildişi (dentin)
3- Dişözü (pulpa)

Ergin bir insanda 32 adet diş bulunur.

Tükürük içinde pityalin (amilaz), enzimi, mukus bulunur. pH`ı nötre (7-8) yakındır.
Yemek borusu dıştan içe doğru dört tabakadan oluşur. Bunlar bağ doku, kas tabakası, alt mukoza ve mukoza`dır.

Mide: Yemek borusu ile bağırsaklar arasında besinlerin mekanik ve kimyasal sindirimi için tutulduğu yerdir. Yapısında içten dışa doğru dört tabaka bulunur. Bunlar mukoza, alt mukoza, kas tabakası ve periton (karın zarı)`dır.
Mide öz suyunda HCl (hidroklorik asit), mukus, pepsinojen enzimi ve süt çocuklarında lap (renin) enzimi vardır. Mide pH asidiktir. Mideden sonraki ortamın pH`ı ise baziktir.
Sindirim sonucu besinlerin midede bulamaç haline gelmiş şekline kimüs denir.
Gastrin hormonu midede salgı hücrelerini salgı çıkarması için uyarır.

HCl Görevleri

* Pasif pepsinojenin aktif pepsin haline dönüştürür.
* Kalsiyum ve demirin bağırsaklardan emilimini kolaylaştırır.
* Antiseptik görev yapar.
* Kazeinojeni kazein halinde çökertir.

Mideden sonra gelen ince bağırsak bölümüne on iki parmak bağırsağı denir.

Peristaltik Hareket: Besinlerin yemek borusu ve bağırsaklarda ilerlemesini sağlayan sağımsal hareketlerdir, otonom sinir sistemine bağlıdır.

Pankreas: Mide ile on iki parmak bağırsağı arasında bulunan hem iç hem de dış salgı yapabilen bir organdır. İç salgısını doğrudan kana verirken, dış salgısını (pankreas öz suyu) wirsung kanalı ile ince bağırsaktaki water kabarcığına bırakır. Pankreas öz suyunda; tripsinojen, kimotripsinojen, amilaz, lipaz, deoksiribonükleaz ve ribonükleaz bulunur.
Pankreasın langerhans adacığında insülin ve glukagon hormonu üretilir.

Karaciğer: Karaciğerin sindirim ile ilgili görevi safra salgılamaktır. Safra da; safra tuzları, kolesterol, safra pigmentleri, yağ asitleri ve su vardır. Safra bir sindirim enzimi değildir, yağların çözünmesini sağlayarak sindirimine yardımcı olur. Ayrıca ortamı bazikleştirir, antiseptik görev yapar ve yağda eriyen vitaminlerin emilimini kolaylaştırır. Safra; safra kanalıyla safra kesesine, oradan da koledok kanalı ile ince bağırsaktaki water kabarcığına açılır. Bunların dışında karaciğerin şu görevleri vardır:
* Glikozun fazlasını glikojen halinde depolar
* Yağ ve proteinlerin fazlasını depolar
* ADEK vitaminlerini depolar
* Gerektiğinde alyuvar hücresi yapar, yaşlı alyuvar hücrelerini parçalar.
* Heparin, protrombin, fibrinojen gibi kan proteinlerini sentezler
* Amonyağı üreye çevirir.
* Alkol ve ilaçların zehirli etkisini yok eder.

Besinlerin Sindirimi

Karbonhidratların Sindirimi: Ağızda pişmiş nişasta tükürükteki amilaz enzimi ile maltoz ve desktrine parçalanır.

Midede değişikliğe uğramadan ince bağırsağa geçerler. Burada pankreas öz suyundaki amilaz ile tamamen maltoza parçalanırlar. İnce bağırsak hücrelerindeki maltaz, laktaz, sükraz ile monosakkaritlere yıkılırlar.

Proteinlerin Sindirimi: Proteinlerin sindirimi midede başlar. Mideye besin geldiğinde salgılanan gastrin hormonu HCl salgısını uyarır.

Midenin kendi kendini sindirmesi üç yolla engellenir.
* Asit ve enzim salgısı hormon kontrolündedir.
* Enzim pasif olarak salgılanır. Besin geldiğinde aktifleştirilir.
* Midedeki mukus mide hücrelerini asitten ve enzimden korur.

Midede oluşan polipeptit ince bağırsağa geçer. Mideden asit ve besin geldiğinde ince bağırsaktan salgılanan sekretin hormonu pankreas öz suyu salgılatır. Pankreas öz suyundaki pasif tripsinojen ve kimotripsinojen, ince bağırsaktaki enterokinaz enzimi ile aktifleştirilir.

Yağların Sindirimi: Yağların sindirimi ince bağırsakta başlar. İnce bağırsakta yağlar karaciğerde salgılanan safra ile çözünür ve yüzeyi genişler. Pankreas öz suyundaki lipaz ile parçalanır.

Sindirilmiş Besinlerin Emilimi

Sindirimi tamamlanan besinler ince bağırsaktaki villüslar (tümor) aracılığı ile emilir.İnce bağırsaktaki glikoz, aminoasit, minareller ve vitaminler kapı toplardamarı ile karaciğere gider. Fakat yağ asidi ve gliseroller villüsteki lenf damarları ile taşınır.
Kalın bağırsak artık maddelerin toplanmasını ve atılmasını sağlar. Suyun ve bazı minerallerin geri emilimi kalın bağırsakta olur.
Parathormon ve D vitamini bağırsaklarda Ca emilimini, C vitamini ise Fe emilimini arttırır