Jeopolitik ve Sosyopolitik Kavramlar

Kerem388 · 03-14-2008

Jeopolitik ve sosyopolitik gibi bilim dalları, XIX. yüzyıl içerisinde oluşmaya başlamış ve özellikle bu yüzyılın sonlarına doğru büyük gelişme göstermişlerdir. Her iki bilim dalı, birbiriyle iç içe geçmiş ve birçok bakımdan birbirleriyle ilişki içerisindedir. Bu yüzden özellikle tarihsel süreçte yaşanan olaylarla ilgili değerlendirmelerde bu iki bilim dalını birbirinden ayırmamak yerinde olacaktır.

Jeopolitik
Jeopolitik kavramı, Yunanca toprak anlamına gelen geo ile politika anlamındaki politeia kelimelerinin birleşmesiyle meydana gelmiştir. Politik siyaset ve toprak siyaseti (dünya siyaseti) kavramlarını ifade etmek için bu kelime (ge-opolitik) kullanılır. Bu bilim dalı batıda ancak XIX. yüzyıl başlarından itibaren ortaya çıkar ve siyasal bilim dalları arasına katılır.
Siyasal açıdan neden önem kazandıkları ya da geri kaldıkları konusunda rol oynayan coğrafi etkenlerle bunların mekan dahilinde karşılıklı ilişkilerini inceler. Siyasal coğrafya sahasının esas unsuru, bir bütün olarak dünyadaki siyasal bölgelerin dağılışıdır. Jeopolitiğin çıkması, dünya üzerinde geçtiğimiz yüzyıllarda ortaya çıkan gelişmelerle ilgilidir. Dünya güç merkezlerinin yerine göre, dünya politikası belirlenmektedir. Dünya güç merkezleri de, tarihin çeşitli dönemlerinde ve farklı sebeplerden değişik olabilmektedir. Nitekim, Eski Çağ'da yeni ekonomik yönlenmeyle merkez, Anadolu, Trakya, Yunanistan, Suriye ve Mısır olmuştur.
Jeopolitik terimini, ilk defa İsveçli bilim ve siyaset adamı R. Kjellen (1864-1922) kullanmıştır. O, devleti özellik ve yeteneklerini toprak ve bölgesinden alan bir organizma ve mekanda beliren bir hayat şekli olarak tanımlar.
C. Haushofer, jeopolitiği, içinde yaşadığı coğrafi bölgenin ve tarihı gelişmelerin etkisi altında değişen siyasal hayat şekli olan devletin, üzerinde yaşadığı yer ile ilişkisi olarak tanımlar.
K. Günel ise jeopolitiği "siyasal gelişmelerde yerle ilişkilerin bir doktrin" olarak tanımlar.
"Siyasi coğrafya açısından devletler, yeryüzünün siyası sınırlarla bölünmüş çeşitli kısımlarına tekabül etmektedir ve bu sınırların içerisinde kalan potansiyel imkanlar, resmi ve hususı teşkilatlar vasıtasıyla kendine has kültür bölgeleri şeklinde gelişmekte ve her devletin içtimai ve iktisadi yapısı bakımından kendine has ülkesi ve bu ülkenin özellikleri ortaya çıkmaktadır".
Tabii etkenler içerisinde siyasi coğrafyayı birinci derecede etkileyen unsurlar, coğrafi mevki, saha, yer şekilleri, iklim özellikleri, sulardır.
Jeopolitik, coğrafya ve siyasi coğrafyacıların çalışmalarıyla ortaya çıkmış ve siyaset bilimcilerin de gelişmesini sağlamışlardır. Askeri strateji ise, jeopolitikten yararlanmayı düşünmüş ve gelişmesine katkıda da bulunmuşlardır. Askeri stratejistlerin jeopolitiğe ilgilenmeleri, askeri stratejinin boyutlarının çok genişlemesi dolayısıyladır. Çünkü, dünyadaki global strateji, dünya hakimiyeti peşinde olan ve buna karşı savunan güçler arasındaki ilişkilere göre şekillenmiştir. "Dünya stratejisi veya global askeri strateji ise, dünya politikasının askeri güçlere ve askeri hedeflere dayalı bir alt hareket tarzıdır. Dünya politikası olmadan, diğer bir deyişle bütün dünyayı kavrayan politika olmadan, dünyayı kavrayan askeri strateji olmaz. Dünya politikasından global askeri stratejiye ulaşılır." Jeopolitikte, politikanın bütün unsurları vardır. Askeri stratejistler, jeopolitikten yararlanarak kendi stratejilerini belirler.
F. Ratzel'in devleti canlı bir organizma olarak görme fikri, yeni bir düşünce değildir. Tunuslu ünlü bilgin İbni Haldun, çok daha önce devleti bir canlı şeklinde düşünmüştür. İbni Haldun'a göre devletler de insanlar gibi doğarlar, büyürler ve ölürler.
Platon da "tek bir insana benzeyen devlet, en iyi yönetilen devlettir", diyerek devleti insana benzetmektedir. Jeopolitik ve tarih ilişkisi iki kısımda incelenir.