Sebe halkı ve arym sely
 

"Andolsunhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Sebe' (halky)nyn oturdu?u yerlerde de bir ayet vardyr. (Evleri) Sa?dan ve soldan iki bahçeliydi. (Onlara demi?tik kihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smile.gif "Rabbinizin ryzkyndan yiyin ve O'na ?ükredin. Güzel bir ?ehir ve ba?y?layan bir Rabb(iniz var)." Ancak onlar yüz çevirdilerhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif böylece biz de onlara Arim selini gönderdik." (Sebe Suresihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif 15-16)

Sebe Halkyhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Ad Kavmi bölümünde bahsetti?imizhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Güney Arabistan'da ya?amy? olan dört büyük uygarlyktan birisidir. Bu kavmin kurulu? tarihi hakkyndaki tahminler MÖ 1000-750 seneleri arasynda de?i?irhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif yykyly?y da MS 550'li yyllarda Yranlylar'yn ve Müslüman Araplar'yn iki yüzyyl süren saldyrylaryyla olmu?tur.

Sebe Devleti'nin kurulu? tarihi anla?mazlyk konusudur. Sebe Kavmihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif devlet tutanaklaryny MÖ 600'lü yyllarda i?lemeye ba?lamy?ty. Bu sebeple Sebeliler'in bu tarihten öncesine ait kayytlary bulunmamaktadyr.

Sebe Kavmi'nden bahseden en eski kaynaklarhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Asur kraly II. Sargon'un zamanyndan kalma sava? yyllyklarydyr. (MÖ 722-705) Sargonhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif bu yazytlarda kendisine vergi ödeyen devletlerden söz ederken Sebe Kraly Yis'i-amara'dan bahsetmektedir. Bu kayythttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Sebe Devleti hakkynda bilgi veren en eski yazyly kaynaktyr. Ancak sadece bu kayna?a dayanarak Sebe Devleti'nin MÖ 700 yylynda kuruldu?unu söylemek do?ru olmayacaktyr; zira Sebe Devleti'nin yazyly kaynaklara geçirilmeden uzun bir ömür sürmü? olmasy oldukça kuvvetli bir ihtimaldir. Yani Sebe Devleti'nin tarihihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif bilinenden çok daha eskilere dayanyyor olabilir. Nitekim Ur Krally?y'nyn son hükümdarlaryndan Arad-Nannar'yn kitabelerinde "Sebeliler memleketi" anlamyna geldi?i dü?ünülen "Sabum" kelimesi yer almaktadyr.1 E?er bu kelimenin gerçek anlamy buysahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif buhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Sebe devletinin tarihinin MÖ 2500'lü yyllara kadar uzandy?yny gösterir.


Sebe Kavmi'ne ait dikde yazylmy? yazylar.
Sebe kavmini anlatan tarihi kaynaklarhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif bunun Fenikeliler gibi yo?un ticari faaliyetlerde bulunan bir devlet oldu?unu söylerler. Buna göre Kuzey Arabistan ticaret yollarynyn bir kysmyhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif bu kavmin elindeydi. Sebeli tüccarlarynhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Kuzey Arabistan yoluyla Akdeniz'e ve Gazze'ye mal götürebilmeleri için bütün o bölgelerin yeni hakimi olan II. Sargon'dan izin almalary veya ona vergi vermeleri gerekiyordu. Bunlaryn Asur Krally?y'na vergi vermeye ba?lamalaryyla beraber isimleri de bu devletin yyllyklaryna i?lenmeye ba?lady.


Sebelilerhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif tarihte medeni bir kavim olarak bilinmi?lerdir. Sebe hükümdarlarynyn yazytlarynda "onarma"http://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif "vakfetme"http://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif "in?a etme" gibi kelimeler a?yrlyktadyr. Bu kavmin en önemli eserlerinden olan Marib Barajy dahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif ula?tyklary teknolojik seviyenin önemli göstergelerindendir.

Sebe devletihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif bölgenin en güçlü ordularyndan birisine sahipti. Ordusu sayesinde yayylmacy bir politika izleyebiliyordu. Eski Kataban devleti topraklaryny ele geçirmi?ti. Afrika kytasynda birçok topra?a sahipti. MÖ 24 yylynda ba?kenti Marib'e sefer yapan dönemin tarty?masyz en güçlü devleti olan Roma Ymparatorlu?u'nun Mysyr valisi Marcus Aelius Gallus yönetimindeki bir ordusunu a?yr bir yenilgiye u?ratmy?ty. Sebehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif ylymly bir politika izleyenhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif ancak gerekti?inde ?iddet kullanmaktan da çekinmeyen güçlü bir devlet tablosu çiziyordu. Geli?mi? kültürü ve ordusuyla Sebe devletihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif tam anlamyyla zamanynda o bölgenin bir "süper gücü" idi.

Sebe devletinin bu dikkat çekici derecede güçlü ordusundan Kuran'da da bahsedilmektedir. Sebe ordusunun komutanlarynyn Kuran'da aktarylan bir ifadesihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif bu ordunun kendisine ne kadar güvendi?ini göstermektedir. Komutanlarhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Sebe'nin kadyn yöneticisine (Melikesi'ne) ?öyle derler:

Biz kuvvet sahibiyiz ve zorlu sava?çylaryz. Y? konusunda karar senindirhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif artyk sen bakhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif neyi emredersen (biz uygularyz). (Neml Suresihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif 33)

Sebe ülkesinin ba?kentihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif bulundu?u co?rafyanyn avantajly konumu sebebiyle oldukça zenginle?mi? olan Marib idi. Ba?kenthttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif bölgede bulunan Adhana Irma?y'nyn çok yakynyndaydy. Bu nehrin Cebel Balak'a girdi?i noktahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif baraj yapymyna çok uygundu; bundan yararlanan Sebeliler de daha uygarlyklaryny kurma a?amasyndayken buraya bir baraj in?a etmi?ler ve sulama yapmaya ba?lamy?lardy. Bu baraj sayesinde de çok ileri bir refah seviyesine kavu?mu?lardy. Ba?kent Marib o dönemin en geli?mi? ?ehirlerinden bir tanesiydihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif bölgeyi gezen ve bu diyary oldukça öven Yunanly yazar Plinyhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif buranyn ne kadar ye?il bir bölge oldu?undan bahsetmekteydi.

Marib'deki bu barajyn yüksekli?i 16 metrehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif geni?li?i 60 metre ve uzunlu?u da 620 metreydi. Hesaplara göre baraj aracyly?yyla sulanabilen toplam alan 9.600 hektardy kihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif bunun 5.300 hektary güneyhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif geri kalany ise kuzey ovasyna aitti. Bu iki ovahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Sebe kitabelerinde bazen "Marib ve iki ova" diye anylyrdy.3 Y?te Kuran'daki "sa?dan ve soldan iki bahçe" ifadesihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif muhtemelen bu iki vadideki gösteri?li ba? ve bahçelere i?aret eder. Bu baraj ve sulama tesisleri sayesinde bölgehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Yemen'in en iyi sulanan ve en verimli kesimi olarak ün yapmy?ty. Fransyz J. Holevy ve Avusturyaly Glaserhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Marib setinin çok eski devirlerden beri var oldu?unu yazyly belgelerle ispat ettiler. Himer lehçesiyle yazylan belgelerde bu barajyn ülke topraklaryny verimli kyldy?y yazylyydy.

Bu barajhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif MS 5. ve 6. yüzyyllarda geni? çaply onarymlar görmü?tü. Ancak bu onarymlar barajyn MS 542 yylynda yykylmasyny önleyemedi. Bu tarihte yykylan barajhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Kuran'da bahsedilen "Arim seli"ne yol açmy? ve büyük tahribata neden olmu?tu. Sebe Halky'nyn yüzlerce seneden beri i?letmekte oldu?u ba?laryhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif bahçeleri ve tarym alanlary tamamen yok olmu?tu. Barajyn yykylmasyndan sonra Sebe Kavmi'nin de hyzly bir gerileme sürecine girdi?i görülmektedir; barajyn yykylmasyyla ba?layan bu sürecin sonunda Sebe devletinin de sonu gelmi?tir.

Sebe Devleti'ne Gönderilen Arim Seli

Yukaryda belirtti?imiz tarihsel gerçekler y?y?ynda Kuran ayetlerini inceledi?imiz zamanhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif ortada çok somut bir uyum oldu?unu görürüz. Arkeolojik bulgular ve tarihsel gerçeklerhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Kuran'da yazanlara i?aret etmektedir. Ayette belirtildi?i gibihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif kendilerine gönderilen peygamberin uyarylaryny dinlemeyen ve Allah'yn nimetine nankörlük eden halkhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif sonunda korkunç bir sel felaketiyle cezalandyrylmy?tyr. Kuran'da Sebe Devleti'ne gönderilen sel felaketi ?öyle tarif edilmektedir:

Andolsunhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Sebe' (halky)nyn oturdu?u yerlerde de bir ayet vardyr. (Evleri) Sa?dan ve soldan iki bahçeliydi. (Onlara demi?tik kihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smile.gif "Rabbinizin ryzkyndan yiyin ve O'na ?ükredin. Güzel bir ?ehir ve ba?y?layan bir Rabb(iniz var)." Ancak onlar yüz çevirdilerhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif böylece biz de onlara Arim selini gönderdik. Ve onlaryn iki bahçesinihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif buruk yemi?lihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif acy ylgynly ve içinde az bir ?ey de sedir a?acy olan iki bahçeye dönü?türdük. Böylelikle nankörlük etmeleri dolayysyyla onlary cezalandyrdyk. Biz (nimete) nankörlük edenden ba?kasyny cezalandyryr myyyz? (Sebe Suresihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif 15-17)

Yukarydaki ayetlerde de vurgulandy?y gibihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Sebe Halkyhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif estetik yönüyle çarpycyhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif bereketli ba? ve bahçeleri olan bir toprakta ya?yyordu. Ticaret yollary üzerinde bulunan ve bu nedenle de refah düzeyi oldukça yüksek olan Sebe ülkesihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif dönemin en gözde beldelerinden biriydi.

Hayat ?artlarynyn ve ortamyn böylesi olumlu oldu?u ülkede Sebe Halkyna dü?enhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif ayette söylendi?i gibi "Rablerinin ryzkyndan yemek ve O'na ?ükretmek"ti. Ama öyle yapmadylar. Yçinde bulunduklary refahy sahiplenme yoluna gittiler. O ülkenin kendilerine ait oldu?unuhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif içinde bulunduklary ola?anüstü ortamy kendi kendilerine elde ettiklerini sandylar. ?ükretmek yerine kibirlenmeyi seçtiler. Allah'tanhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif ayetin ifadesiylehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif "yüz çevirdiler"...

Ve içinde bulunduklary refahy sahiplenmeye kalkmalary nedeniyle onu kaybettiler. Ayette bildirildi?i gibihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Arim seli bütün ülaaai yerle bir etti.

Kuran'da Sebe Kavmi'ne gönderilen azaptan "Seyl-ül Arim" yani "Arim seli" olarak bahsedilmektedir. Kuran'da geçen bu ifadehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif ayny zamanda bu selin meydana geli? ?eklini göstermektedir. Zira "Arim" kelimesinin anlamyhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif baraj ya da settir. "Seyl-ül Arim" kelimesi dehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif setin yykylmasy sonucunda meydana gelen bir seli anlatmaktadyr. Bu konuyla ilgili Yslam yorumculary da Kuran'da Arim seli ile ilgili olarak kullanylan terimlerden yola çykarakhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif konuyla ilgili tutarly yer ve zaman tespitlerinde bulunmu?lardyr. Mevdudihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif tefsirinde ?öyle yazar:
Metindeki (Seyl-ül Arim) ifadesinde kullanyldy?y gibi "arim" kelimesi "barajhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif set" anlamyna gelen ve Güney Arapçasy'nda kullanylan "arimen" kelimesinden türemi?tir. Yemen'de yapylan kazylarda ortaya çykarylan harabelerde bu kelime syk syk bu anlamda kullanylmy?tyr. Mesela Yemen'in Habe?li hükümdary Ebrehe'nin büyük Marib seddinin tamirinden sonra yazdyrdy?y MS 542 ve 543 tarihli bir kitabedehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif bu kelime tekrar baraj (set) anlamynda kullanylmy?tyr. O halde Seyl-ül Arimhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif "bir set yykyldy?ynda meydana gelen sel felaketi" anlamyna gelir.

Ve onlaryn iki bahçesinihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif buruk yemi?lihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif acy ylgynly ve içinde az bir ?ey de sedir a?acy olan iki bahçeye dönü?türdük" (Sebe Suresihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif16). Yani setin (barajyn) yykylmasyndan sonra meydana gelen sel sonucu bütün ülke harab oldu. Sebeliler'in da?laryn arasyna setler in?a ederek kazdyklary kanallar yykyldy ve bütün sulama sistemi bozuldu. Bunun sonucu daha önceden bir bahçe gibi olan ülke yabani otlaryn yeti?ti?i bir cangyl haline geldi ve küçük bodur a?açlaryn kiraza benzer yemi?i dy?ynda yenebilecek hiçbir meyve kalmady.4"Kutsal Kitap Do?ruyu Söyledi" (Und Die Bibel Hat Doch Recht) kitabynyn yazary Hyristiyan arkeolog Werner Keller dehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Arim selinin Kuran'a uygun olarak gerçekle?ti?ini kabul ederek ?öyle yazar: "Böyle bir barajyn olmasy ve yykylarak ?ehri tamamen harap etmesihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Kuran'daki bahçe sahipleriyle ilgili verilen örne?in gerçekten de meydana geldi?ini kanytlyyor."

Sebe halkyhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif o döneme göre oldukça ileri bir teknoloji ile kurduklary Marib Barajy'yla birlikte büyük bir sulama kapasitesine sahip olmu?tu. Bu yöntemle elde ettikleri bol ürünlü topraklary ve ticaret yolu üzerindeki kontrollerihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif onlara görkemli ve refah dolu bir hayat ya?atyyordu. Ancakhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif bütün bunlar nedeniyle kendisine ?ükretmeleri gereken Allah'tanhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Kuran'yn ifadesiyle "yüz çevirdiler". Bunun üzerine barajlary yykyldy ve "Arim Seli" bütün topraklaryny yerle bir etti.

Arim seliyle beraber gelen felaketten sonra bölgede çölle?me ba?lamy? ve tarym alanlarynyn yok olmasyyla Sebe kavminin en önemli gelir kayna?y da ellerinden çykmy?ty. Allah'yn kendilerini iman etmeye ve ?ükretmeye ça?yrmasyna kulak asmayan halkhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif sonunda böylesine bir felaketle cezalandyryldy. Selin verdi?i büyük tahribattan sonra kavim çözülme sürecine girdi. Halkhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif evlerini terkediyor ve Kuzey Arabistan'ahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Mekke'ye ya da Suriye'ye göç ediyordu.

Sebe halkynyn ya?ady?y ve artyk tümüyle yssyz bir harabe konumuna gelmi? olan Maribhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif ?üphesizhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Sebe Halkyyla ayny hatayy i?leyen herkes için bir ibrettir. Sebehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif sel ile altüst edilen kavimlerin tek örne?i de?ildir. Kehf Suresi'nde iki bahçe sahibi anlatylyr. Birininhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif ayny Sebe Halky gibihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif çok gösteri?li ve verimli bir bahçesi vardyr. Hatasy da Sebe Halky'yla aynydyr: Allah'tan yüz çevirmek. Kendisine nimet olarak verilenlerihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif kendisine "ait" sanyr ve ?öyle der:

...Böylelikle onunla konu?urken arkada?yna dedi ki: 'Benhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif mal bakymyndan senden daha zenginimhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif insan sayysy bakymyndan da daha güçlüyüm.' Kendi nefsinin zalimi olarak (böylece) ba?yna girdi (ve): 'Bunun sonsuza kadar kuruyup-yok olaca?yny sanmyyorum' dedi. 'Kyyamet-saati'nin kopaca?yny da sanmyyorum. Buna ra?men Rabbime döndürülecek olursamhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif ?üphesiz bundan daha hayyrly bir sonuç bulaca?ym.'

(Derken) Onun ürünleri (afetlerle) ku?atylyverdi. Artyk ohttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif u?runda harcadyklaryna kar?y avuçlaryny (esefle) o?u?turuyordu. O (ba?yn) çardaklary yykylmy? durumdaydyhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif kendisi de ?öyle diyordu: 'Ke?ke Rabbime hiç kimseyi ortak ko?masaydym.' Allah'yn dy?ynda ona yardym edecek bir topluluk yoktuhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif kendi kendine de yardym edemedi... (Kehf Suresihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif 34-36http://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif 42-43)

Ayetlerden anla?yldy?y gibihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif bahçe sahibinin hatasyhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Allah'yn varly?yny inkar etmek de?ildir. Ohttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Allah'yn varly?yny inkar etmezhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif tam tersine "e?er Allah'a döndürülecek olsa" daha da iyi bir sonuçla kar?yla?aca?yny öne sürer. Yçinde bulundu?u durumu isehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif kendi ba?arysy olarak görmektedir.

Yykyntylary görünen Marib Barajyhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Sebelilerin en önemli eserlerinden birisiydi. Kuran'da bahsedilen Arim seliyle beraber baraj yykyldy ve bütün ekili alanlar sular altynda kaldy. Barajyn yykylmasyyla topraklary harap olan Sebe devletihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif kysa sürede ekonomik yönden zayyflady ve bir süre sonra da yykyldy.

Zaten Allah'a ortak ko?manyn bir yönü de budur. Tümü Allah'a ait olan ?eyleri sahiplenmeye kalkmak ve Allah korkusundan uzakla?mak... Buhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Sebe halkynyn da yapty?y ?eydir. Kar?yla?ty?y ceza da ayny olmu?turhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif tüm yurdu darmada?yn edilmi?tir. Ki mülkün "sahibi" olmady?ynyhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif o mülkün kendisine "verildi?ini" anlasyn...