Sümer dil ve kültürü
 

Sümer dil ve kültürü




Irak'ın işgali ve Sümer-Aggad emanetlerinin yıkım ve yağmalanmasıhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif dikkatlerin eski kültür değerleri üzerinde toplanmasına yol açtı. Sümer kültürü üzerine yoğunlaşıldığı şu andahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Sümer uygarlığı ile bu uygarlığın etkilediği kültürler arası ilişkilerin karıştırılmasına dikkat etmek gerekiyor.




Mezopotamya topraklarında iki asıl topluluk bulunuyordu; kuzeyde semitik topluluklar; güneyde ise Sümerler diye adlandırılanlar. Yukarı ve Aşağı Mısır olarak bölünmüş iki topluluk arasında merkezi konfederatif bir yapının bulunması gibihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Kuzey ve Güney Mezopotamya'da da bir çeşit federatif bileşke bulunuyordu.

Kuzey Mezopotamya'da bulunan semitik Araplar ile güneyde bulunan Sümerler olarak adlandırılanlarhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif etnik köken bakımdan birbirinden farklıdırlar: Farklı iki dil konuşan ve farklı fiziki yapıya sahip iki topluluktur.




Eski kiltabletlerde Kuzey ve Güney toprakları ''ki En-gi ki-uri'' diye yazılırdı. Ki-en-gihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Sümerlerihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Ki-uri ise kuzeydeki semitik toplulukları anlatıyordu. İlkihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif 'Enki toprağı'http://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif ikincisi ise 'Ur toprağı' anlamına geliyor: Bu ifadeler uzman konsesüsüyle ''Sümmer ve Akkad toprakları'' olarak tercüme edilmeye ve böyle tanıtılmaya başlanmıştır.


Akkad uygarlığıhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Aggadehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Yasal Sar anlamına gelen Sarukanhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif (Sargon) kıraliyetinin başkentidir ve Kuzey topraklarının tüm Mezopotamya'da egemenliği ele geçirdiği dönemi ifade ediyor. Babil ve Bağdathttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Kuzey topraklarının temsilcileridir.



Semitik-arap toplum Sümerler ile iç içe yaşamış; bu kültürden etkilenmişhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif bu kültürü benimseyip ilerletilmesine katkıda bulunmuş olsa dahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Sümer kültürünün başlangıçtaki yaratıcıları Sümerler olarak adlandırılan ve Semitik topluluktan ayrı bir dile sahip olan topluluktu.




Daha sonra Sümerler olarak adlandırılan bu topluluğun bu bölgeye 'dışardan' geldiklerini biliyoruz. Fakat nereden geldiklerini bilim henüz çözememiştir: Bu konuda elimizde iki temel veri bulunuyor.



İlkihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif kazıt bulgularla ele geçen kiltablet yazıları aracılığıyla bu topluluğun dili.


Yazılı ilk tabletler kil veya taş üzerine yazılmış olarak MÖ 3300-3200 yıllarına denk düsen Uruk IV A kazıtlarında bulunmuştur. Bunlar Sümer dilinde yazılmıştı. Fakat Sümerlerin yazıyı yaratmaları ve kullanmalarıhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif bize tarihin kolayca yazılabilmesi olanağı vermediği gibihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif dillerini tüm özellikleriyle tanıyabilme olanağı da sağlamıyor.


Sümer dilinin özelliklerini tanıtan onların kil tablet yazılarıdır. Çözümlenmesi yorum gerektirmesi bakımından daha zor olan erken dönem eski tabletlerin sayısı gerçekte çok fazla değildir. Bugünkü verilere görehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Uruk kazılarında bulunan MÖ.3200 dönemine ait tabletler en eskiler arasında yer almaktadır. Bir yüzyıl kadar sonrahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif MÖ.3100-3000 yıllarınahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Cemdet Nasr dönemine ait olarak Kişhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Uruk ve Cemdet Nasr yerleşimlerinde bulunanlar daha fazla sayı oluşturuyor. Ur’da bulunanlar MÖ.2800-2700’lühttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif eski adı Suruppak (Uruffak) olarak okunan Fara tabletleri ise MÖ.2600’lü yıllara aittir. Geç döneme ait ise onbinlerce tablet ele geçirilmiştir.


Uzmanlar yazıtların anlamlarını genelde anlaşılır olarak çözümlemişlerse dehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif kelimeleri ses değerleriyle okuma bakımından ciddi sorunlar varlığını sürdürüyor. Sümerce ile günümüzde var olan dil aileleri arasında dil kökensel bağ kurabilme konusu da henüz bir çözüme ulaşmamıştır..





Kelime anlamı doğru verilmekle birlikte okunan seslerden oluşan dilhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Sümer tabletlerini hazırlayanların kullandıkları dil olmak zorunda değildir. Günümüzde Çin alfabesi ile yazılmış gazete ve dergilerhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Çin’in her yanında aynı anda okunmakta ve anlaşılmaktadır. Buna karşılıkhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif aynı metni okuyan ve okuduğunu anlayan 80’e yakın farklı diyalekt ve dile sahip Çinliler kendi aralarındaki konuşmada kelimelerin ses değerleri farklı olduğu için birbirlerini anlayamazlar. Tek heceli Çince kelimeyi temsil eden her şekilhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif aynı anlamı taşımakla birliktehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif her bölgede farklı bir sesle okunup konuşulmaktadır.


Uzmanlarımızınhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Sümer tabletlerindeki aynı şekil veya kelimeyi farklı ses değerleriyle okumalarıhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif başlangıçta daha farklı okurken sonradan bir başka şekilde okumaya başlamaları konunun henüz tüm yönleriyle çözümlenmemiş ve üzerinde durmak gerektiğini gösteren belirtilerdir.





Sümerce yalnızca güneyde değil kuzeyde de kültürel egemen dildi. Fakat artık yazı sistemi bilindiğine görehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif semitik Akkadca dilinde de tablet yazılmaya başlanmıştı. Uzmanlarımızınhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Mısır yazısına göre Sümer yazısını çok daha kolaylıkla çözümleme başarısını Sümer-Babil çift dilde hazırlanmış tabletlere borçluyuz.


Hartmut Schmokelhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Sümer dili konusunda şöyle demektedir:


“Kelime yapısı bakımından Sümercehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif heceli bir dildir. Bu tip bir dil Avrupa’da Fin-Uygur ve Asya’da da Türk dilleri tarafından temsil edilir. Genellikle tek heceli ve değişmez bir kökünhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif kendi başına anlamı olmayan eklerle kullanımından oluşur. Bu dilin bir diğer ayırt edici karakterihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif aynı kelimenin çok anlamlı olmasıdır kihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif örneğin Çin dilinde olduğu gibihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif inişli-çıkışlıhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif ince ve kalın sonlama biçiminde vurgulama gerektirir.”



H.Schmokelhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Sümer dilinin sesli harfler bakımından zenginliğine ve bu zenginliğin de onu hoş ve güzel kıldığına dikkat çekmekle birliktehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif bu dilde eril-dişil ayırımının olmadığını saptamayı unutuyor. Sümercede dişi ve erkek tanrılar yalnızca tanrı olarak yazılmaktadır. Bu yüzden Bay Schmokelhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Sümer metnini tercüme ederken tanrı ve tanrıça ayırımını ayrıca belirlemek zorunda kalmıştır. Sümer dilinde tanrıhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif dingir olarak okunuyor.





Leonard Woolley ise Sümer dili konusunda şöyle der:


“(Mezopotamya'ya) gelen sonuncu göçmenler Sümerler oldular. Bunlar yazılara ‘kara kafalar” diye aktarılan siyah saçlı bir halktı ve etimolojik bakımdan değilse bilehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif yapısı bakımından eski Turan Türkçesine benzeyen heceli bir dil konuşuyorlardı.”


Bay Woolleyhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif tabletlerde Sümerlere ilişkin ‘kara kafa’ yazılmış olmasından doğrudan doğruya “kara saçlı bir halk” sonucuna ulaşmakla oldukça tedbirsiz davranmaktadır. Toplum birimlerinin renkler temelinde birbirlerinden ayrılması çok eskidir. “Kızılbaş” denincehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif kastedilenin saç renkleri olmadığı açıktır. “Karabaşlı halk” deyimi dehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif ‘siyah saçlı bir halkı’ anlatmak için kullanılmış değildir; beyazhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif kırmızıhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif kara ve mavi renkler topluluk belirleyicileri olarak şimdiki Mezopotamya giysilerinde de toplulukları ayırıcı olmaya devam ediyor.




Sümerologlar daha önce kıral karşılığı olan kelimeyi İsaag veya Patesi diye okuyorlardı. Bay Schmokel bir yerde “Enki’nin Sarayı=Etemen-enki” olarak okurhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif aynı sözcüğü bir başka yerde ise “Enlil’in sarayı=Nemetti-enlil” olarak okur. Bu demektir kihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif aynı saray sözcüğünü Bay Schmokelhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif hecesel olarak bir sağdan başlayarakhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif bir de soldan başlayarak okumaktadırhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif her seferinde aynı anlamı bulmakta ve fakat her seferinde farklı bir dil kullanmaktadır.



Kısacası Sümer kelimelerinin doğru sesle okunuşu saptanmadan onun köklerinin aranması yönelim olarak bile yanlıştı. Bu durum Sümer etimolojisini “yaşayan ve ölü” hiçbir dile bağlayamamış olan uzmanlarımızın nerede tıkanmakta olduklarını da göstermektedir.





J.Louis Huothttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif SÜmer dili konusunda Woolley’den 50 yıl sonra benzer şeyleri tekrarlamaktan öteye gitmemektedir:

“Bizim yazıları anlamaya başladığımızdan berihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif MÖ. 2500 yılları boyunca yazılan Sümercenin dil kökeni belirsizliğini korumaktadır. Daha 1869’ dahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Fıransız Jules Opperthttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif ne Assurca ve ne de Babilce olan bu tablet diline Sümerce demişti. Fakat bu dilin bilimsel bakımdan varlığını temellendirmek ancak 1923 yılında Arno Poebel’in Sümer Gıramerini yayınlamasıyla olmuştur. Bu dilhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif heceli bir dildir ve yapısal olarak diğer bir çoğuna (bu arada örneğin Türkçeye ) benzemektedir. Fakat ses değerihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif fonetik bakımdanhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif ölü veya yaşayan hiçbir benzeri yoktur.”



Bilimsel çabahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif karşılaşabilecek olası sonuçlar hesaba katılarak yönlendirilemez. Bay Huot’nun bilimsel bir çalışmada kullandığı “diğer bir çoğu” gibi belirsiz tanımlamalar dikkat çekicidir. Kimlerdir bu bir çoğu? Eğer buhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif özellikle yaratılmış bir ‘çokluk' eki değilsehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif hecelihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif önek-sonek takılıhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif eril-dişil ayırımı bulunmayanhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif tümüyle değilse de az heceli kelimesi fazla olan hangi dil ailesinin bu tanımlara uyan Sümer diline benzediği açıkça ortaya konulmak zorundadır.




Bay Huot’nun http://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Sümer ülkesini tanımlayan “Toprak.Önder.Kamış” olarak çizilmiş fikir-yazıdaki kelime için önerdiği ‘Ki.en.gi=Kengir’ sesi ile tengri arasında kuşkusuz bir ilişki vardır. Tanrıhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Sümerce dingir olarak okunmaktadır. Bay Huothttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Sümerlerin http://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif’yer’e ‘ki’http://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif göğe ‘an’http://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif rüzgara da ‘yil’; yer ve gökten oluşan evrene An-ki dediklerini yineler. Şimdilik şu kadarını biliyoruz kihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Türkçe ve Moğolcadahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif yerhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif yirhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif kırhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif tanhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif yelhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif yilhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif tengrihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif tengere sözcüklerihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Sümerlerle benzeş ses ve anlamda olmak üzere günümüzde de yaşamaktadır. *





Bay Huot’nun Sümer dili ile Türkçe arasında ilişki kurmaktan özellikle çekingen durması anlaşılabilir nedenlere dayanıyor: Mustafa Kemal döneminin “güneş dil” teorisihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif çok fazla öne çıkarılmamış bile olsahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Sümer dilinin Türkçe ile benzerliğinin keşfedilmiş olma olgusundan güç almıştı.




Çoksatan Sümer kitapları yazarı ABD'li S.Noah Kramer de Sümer dili ile Türkçe arasında dil kökensel benzerliğe işaret edenler arasındadır.


Sümer heykel ve büstlerihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif bu topluluğun fiziki yapısı hakkında bir fikir veriyor; bu noktahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Sümer atalarının etnik kökenini anlamada elimizde bulunan ikinci veriyi oluşturuyor. Uzmanlar bu verilerden yola çıkarak Sümerlerin brakisefal bir ırk olduğunu öne sürmüşlerdi. Mustafa Kemal döneminde son derece yanlış gerekçelendirilen Güneş Dil teorisini savunanlarhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif birdenbire geri çekilmişlerdir. Bu durumunhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Mustafa Kemal'inhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Türk ırkı brakisefal bir ırk değildirhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif demesiyle ortaya çıktığı söyleniyor.




J.P.Roux’nunhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif coğrafi bir kavram olarak “Altay dil gurubu” kategorisine sokmaya çalıştığı Türk dil gurubu Moğolca ile birliktehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif dünyanın geniş bir coğrafya toplamında şu anda da yaşayanhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif konuşulan bir dildir. Buna karşılık Bay Huothttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif Sümercenin Latince gibi konuşulmayan ölü bir dile dönüştüğünden emindir ve öteki meslektaşları gibi Latince örneğini kalıpsal kelimelerle yineler. Avrupalı aydınlarımızın Sümerce ile Latince arasında kurdukları bağ hiç olmazsa sonuçları bakımından yanlış bir karşılaştırmadır. Latince bütün bir Avrupa'ya dil öğretmenliği yaparak Vatikan’a çekilmişti.




Mezopotamya'da 4000 yıl egemen kültür olarak kalıcılık taşımış Sümer dilihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif ardındahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif kendisine ses değer bakımdan “tek bir benzeyen” bırakmadan nereye kaybolmuştur


Sümer kültür mirasıhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif bir çok yönüyle henüz tam olarak değerlendirilmiş değildir. Sabırlı bilimsel çalışmahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/smiliv.gif bu alanda da yükselen çağrıdır!






Safa Kaçmaz