Bir transistorlu radyoyu veya başka bir elektronik cihazı açıp içine bakmayan insan yok gibidir,küçük kutucuklar, yuvarlak,köşeli, çeşitli parçalar hep dikkatimizi çekmiştir.Bu parçaların arasında yatık veya dik olarak duran,üzerinde renkli halkalar bulunan tırtıl gibi bazı elemanlar vardır.Bunlar ‘Direnç'lerdir. Kitaplarda çoğu kez ‘Resistance’ veya ’Resistor’ diye de göreceğimiz bu parçacıklar elektrik akımının yolunu tıkamaya yararlar.

Otoyolda hızla giden araçların,bir patika yola veya dar bir köprüye girerken yavaşlamaları gibi,elektronlar da dirençler üzerinde yavaşlarlar ve itişip dururlar,zorla bu barikatı aşarlar ama bu sırada da çok ısınıp terlerler.Elektronların direnç üzerindeki bu tepişmeleri sırasında elektrik enerjisi ısı enerjisine dönüşür ve bu enerji dönüşümü sıcaklık olarak ortaya çıkar.

Dirençler çeşitli tipte ve güçte yapılırlar.üzerlerinde ısıya dönüşen enerjiye dayanıklı olmaları için o oranda büyük imal edilirler.


Dirençler; ayarlı dirençler ve sabit değerde dirençler olarak ikiye ayrılırlar.sabit değerdeki dirençlerin üzerlerinde bir renk kodu mevcuttur.Bunun nedeni sıcaklık etkisi ile yazıların kolayca silinebilmesidir.Bu dirençlerkarbon veya direnç teli dediğimiz elektron hareketlerine zorluk çıkaran telden yapılırlar.Üzerlerinde harcanan enerjiye dayanabilmeleri için de çeşitli güçte imal edilirler.


Sabit Dirençler Potansiyometreler ve trimpotlar



Sabit dirençlerin bir kısmı daha büyük ve köşeli dirençlerdir.Bunlar güç devrelerinde kullanılan‘ taş direnç ‘ diye tanımladığımız dirençlerdir.taş dirençler yüksek güçte ve düşük omajda yapılırlar.
Sabit dirençler piyasada 1/8 watt tan 5 watt’a kadar,taş dirençler de 4-10 watt arası değerlerde bulunur.

Değişken dirençler in en ünlüsü ‘Reosta’dır. Reosta büyük bir seramik yuvarlağa sarılmış kalın rezistans telinden oluşur,üst tarafında ayar için bir sürgü mevcuttur.Akü şarj devrelerinde çok kullanılır.

Ayarlı dirençlerin en çok kullanılan iki çeşidi mevcuttur.Biri‘Potansiyometre’ denilen ayarlı dirençtir,bir mil vasıtası ile dönen bir pabucu mevcuttur. karbon veya tel direnç üzerinde pabucun hareketi ile değişken değerde direnç elde edilir.Bir mil üzerine bağlı birlikte hareket eden ikili potansiyometreler de mevcuttur. Bunlara ‘Tandem Potansiyometre ‘ adı verilir.


Bir tip potansiyometre de, düz bir hat üzerinde çalışan bir ayar çubuğunun, direnç üzerinde hareketi ile oluşan potansiyometredir. Bu tip potansiyometrelere ‘Sürgülü Potansiyometre’ adı verilir.


Potansiyometreler lineer ve logaritmik olarak iki tiptir.Lineer potansiyometrelerde direnç, dönüş miktarı ile doğrusal olarak artar, Logaritmik potansiyometrelerde ise direnç, dönüşle logaritmik oranda artar.

Bir tip ayarlı dirençler de ‘Trimpot’ yani üç bacaklılardır. Piyasada yatık ve dik tip olarak iki çeşidi bulunur.Bu tip ayarlı dirençlerin bir çeşidi de bir vida ile ayarlanan hassas ayarlı trimpotlardır, tur sayılarına göre hassasiyetleri artar.


DİRENÇ RENK KODLARI

Dirençlerin renk kodları ile ilgili olarak birkaç örnek verelim:





kırmızı mor sarı = 270 Kohm
sarı mor kırmızı = 4.7Kohm
yeşil mavi kahve = 560 Kohm
kahve siyah sarı = 100 Kohm
kırmızı mor yeşil = 2.7 Mohm

Dirençler yazılırken R47 4R7 47R gibi ifadeler görürüz. Bunların anlamı şudur.R rezistans anlamındadır ve bu şekil yazılımda nokta kabul edilir.Yani burada nokta 47 ohm anlamına gelir.Bu 0.47 ohm demektir. Sırayla 4.7 ohm ve 47 ohm değerindedirler.Bu şekilde yazılma sebebi noktanın kolaylıkla silinebilmesindendir.


Metaller iletkendir ve elektron devinimlerine müsaade ederler. Elektronlar ne denli rahat hareket ederse o metalin iletkenliğinin o kadar iyi olduğundan bahsedilir.

MHO = 1/ OHM dur.

Yani 1 Ohm’luk bir direncin Kondüktansı da 1 Mho dur.


Bakır en iyi iletkenlerden biridir ve bu nedenle Elektronikte çok kullanılır.Bu sebeple direnç hesaplarında Bakır referans alınır.Bu esasa göre düzenlenmiş metal dirençlerine o metalin ‘Bağıl Direnci’ adı verilir.Bakırın direnci 1 kabul edildiğinde bağıl dirençler:

Aluminyum 1.70

Pirinç 3.57

Kadmiyum 5.26

Krom 1.82

Sert Bakır 1.12

Bakır 1.00

Demir 5.65

Kurşun 14.30

Nikel 8.33

Gümüş 0.94

Kalay 7.70

Çinko 3.54


Dirençler elektrik devrelerinde seri yani peşleşe veya paralel yani yanyana bağlanırlar.


Seri bağlanan birden fazla direncin her biri elektronlara kendi değeri kadar zorluk çıkaracağı için toplam direnç dirençlerin toplamına eşit olur.

R = R 1 +R 2 +R 3+…….. R n olarak yazılır.

Örnek : 1 Kohm, 4.7 Kohm 680 Ohm luk

üç direnci seri bağladığımızda toplam değer 6380 Ohm olur.


Dirençler paralel bağlandıklarında elektronlar için daha geniş geçiş yolu sağlanmış demektir ve toplam direnç bağlanan en küçük dirençten daha az dır.
1/R = 1/R 1 +1/R 2 +1/R 3 +….1/R n

olarak ifade edilir.

Eğer iki direnç söz konusu ise pratik olarak

R = R 1 X R 2/R1 + R2dir.