KURUMLAR VERGİSİNDEN İSTİSNA KAZANÇLARDA STOPAJ
İSTİSNANIN STOPAJIN
Türü
Yasal Dayanağı
K.V.
Yasal Dayanağı
Oranı
Fon Payı
Top-
lam
İştirak Kazançları
Risturn
(A) Tipi menkul Kıymet Yatırım Fonu ve Ortaklığı Portföy İşletmesi Kazancı
(B) Tipi menkul Kıymet Yatırım Fonu ve Ortaklığı Portföy İşletmesi Kazancı
Risk Sermayesi Yatırım Fonları ve Ortaklıkların Kazançları
Gayrimenkul Yatırım Fonları ve Ortaklıkların Kazançları
Rüçhan Hakkı Kupon Satış Kazançları
Emisyon Primi
Yurt dışı İnşaat Onarma, Montaj İşleri ve Teknik Hizmetlerden Elde Edilen Kazançlar
İştirak Hisseleri ve Gayrimenkul Satış Kazançları
Üretim ve Turizm Yatırım veya İşletme Belgesine Sahip Turizm Tesislerinin ve bu Tesislere İlişkin Gayrimenkullerin Sermaye Olarak Konulmasından Elde Edilen Kazançları
Yatırım İndirimi
4325 Sayılı Yasa Kapsamındaki İllerden Elde Edilen Kazançlar(36)
Kalkınmada Öncelikli Yörelerde 1994 Yılından Önce Faaliyete Geçen Eğitim, Sağlık, Spor Tesislerinden Elde Edilen Kazançlar
T.T.K. incelendiğinde yedek akçeye ilişkin genel bir tanımlamaya rastlanılmaz. Kanunda ancak yedek akçenin ayrılışına ilişkin bir takım hususlar düzenlenmiştir.
Yedek akçe teoride, elde edilen şirket kârının dağıtılmayarak işletme bünyesinde bırakılan kısmı olarak tanımlanır. Bir başka şekilde yedek akçeyi, özsermayeyi aşan net mal varlığı olarak da tanımlamak mümkündür.
“Ayrıca yedek akçeler, meydana gelebilecek zararları karşılamak için kârdan ayrılan fonlardır(37).”Sermaye şirketlerinde 3. kişilere karşı sorumluluk sermaye ile sınırlı olduğundan bu şirketlerde yedek akçe ayrılması daha fazla önem taşır. Zira yedek akçelerle ilgili hükümlere Ticaret Kanunumuzun, anonim şirketler bölümünde rastlıyoruz.
İşletmeler aşağıdaki nedenlerle elde ettikleri kârı dağıtmayarak şirket bünyesinde yedek akçe olarak tutabilirler. Bunlar;
a) İşletmenin devamlılığı ve gelişmesini sağlamak,
b) Borçların zamanında ödenmesini sağlayarak, alacaklıların haklarını korumak,
c) Dönem kârının belirlenmesindeki subjektifliği ortada kaldırmak veya azaltmak,
d) Kredi sözleşmelerinden doğan yükümlülükleri yerine getirmek,
e) İş hayatındaki belirsizliklerden doğan riski azaltmak, gelecekteki olası zararları karşılamak,
f) Varlıklardaki olası değer düşüşlerini karşılamak,
g) Kâr dağıtımında istikrar kazanmak,
h) İş hacminin gelişmesi nedeni ile artacak işletme sermayesi gereksinimini karşılamak halleridir.
3.2.1.3.Yedek Akçe Türleri
T.T.K.’ya göre yedek akçeleri dört grupta toplayabiliriz. Bunlar;
a) Gizli Yedek Akçeler (T.T.K. mad. 458),
b) Kanuni Yedek Akçeler (T.T.K. mad.466),
c) Diğer Yedek Akçeler (T.T.K. mad.467-468).
3.2.1.3.1.Gizli Yedek Akçeler
Bilançolarda açıkça yer almayan ancak gerçekte mevcut olan ve muhasebe kayıtlarına intikal etmediği için bilançoda gizli olan yedeklerdir. Bilançoda gösterilmemiş olduklarından sadece yöneticiler ve denetçiler tarafından bilinirler. Ayrıca gizli yedek akçeler kâr dağıtım tablosunda yer almazlar.
“Vergilerin doğru hesaplanması maksadı ile tanzim edilen bir bilanço gerçekten elde edilen kazancın tespiti gayesine hizmet ettiği halde aksiyonerlerin ve ortaklık alacaklılarının devamlı menfaatlerini nazara almaya mecbur olan bir idare meclisi, gelecek yılların iktisadi rizikolarını hesaba katarak muhtemel zararlara karşılık olmak üzere bilançoya açıkça konan yedek akçelerinden başka aktiflere gerçek kıymetten aşağı bir değer biçmek ve dolayısıyla kâr miktarını indirmek sureti ile gizli yedek akçesi kurmak ihtiyacı duyabilir”(38).
Gizli yedek akçe aktifin olduğundan düşük gösterilmesi veya pasifin yüksek gösterilmesi yolu ile oluşturulur. Bunları aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz;
a) Stokların piyasa değerinden düşük bir değerle değerlenmesi,
b) İşletme portföyünde yer alan hisse senedi ve tahvillerin borsa değeri veya rayiç değer ile alış değerinden düşük olanı ile değerlenmesi,
c)Aktife kayıtlı iktisadi kıymetlerin aktife girdikleri değerde değerlenmesi, yeniden değerleme vb. uygulamaların yapılmaması,
d) Amortismana tabi iktisadi kıymetlerin normal aşınma, yıpranma ve eskime oranlarından daha yüksek bir oranla amortismana tabi tutulması,
e) İşletmenin bilinçli olarak kârını düşük göstermesi,
f) Bazı karşılıkların konusu kalmamasına veya riski ortadan kalkmış olmasına karşılık ayırmaya devam edilmesi veya gereğinden fazla karşılık ayrılması,
g) Borçların olduğundan yüksek değerle değerlenmesi,
h) Hayali borçlar gösterilmesi,
ı) Kıdem tazminatı dolayısıyla doğacak borçların yabancı kaynaklar arasına alınması.
3.2.1.3.2.Kanuni Yedek Akçeler
Ticaret şirketlerinden sermaye şirketleri T.T.K.’nın 466. maddesi uyarınca yedek akçe ayırmak zorundadırlar. Bu şirketlerden A.Ş. türünde kurulması zorunlu olan bankalar ile sigorta şirketleri ayrıca kendi kanunlarına göre de yedek akçe ayıracaklardır. Kanunca ayrılması zorunlu olan yedek akçelere “Kanuni Yedek Akçeler” denir.
T.T.K.’nın 466. maddesinde yer alan kanuni yedek akçeleri şöyle sınıflandırabiliriz.
a) Birinci Tertip Yedek Akçe: Esas yedek akçe olarak da bilinen bu yedek akçe,kanuna göre her yıl safi kârın 1/20, ödenmiş sermayenin 1/5’ine ulaşılıncaya kadar ayrılır. Buna göre ödenmiş sermayenin 1/5’ine ulaşıldıktan sonra birinci yedek akçe ayrılması zorunlu değil, isteğe bağlıdır. Buradaki safi kâr deyimi; ticari bilanço kârından varsa geçmiş dönem ticari bilanço zararları düşüldükten sonra kalan kısmı belirtir.
b) Emisyon Primleri: Birinci tertip yedek akçe ödenmiş sermayenin 1/5’ine ulaştıktan sonra dahi bazı tutarlar birinci tertip yedek akçeye ilave edilir. İşte bunlardan biri de emisyon primleridir.
Emisyon primi, hisse senetlerinin çıkarılmasında, çıkarma masrafları indirildikten sonra itibari kıymetten fazla olarak elde edilen hasılatın itfalara veya yardım ve hayır işlerine sarf edilmeyen kısmıdır. Hisse senedi ihraç işlemi sırasında böyle bir tutar varsa, bu tutarın başka bir amaçla kullanılması mümkün olmayıp özkaynaklarda gösterilmesi gerekir.
c) İptal Edilen Fazlalık: Anonim şirketler gerek kuruluş aşaması gerekse sermaye arttırımları esnasında hisse senedi ihraç edebilirler. Hisse senetlerinin ortaklar tarafından satın alınmasında senet bedelleri tamamen ödenebileceği gibi, bir kısmı da şirket yönetim kurullarınca yapılacak ödeme çağrısına (apel) uygun olarak ödenebilir. Ancak bu ödeme çağrısına cevap vermeyen ortakların hisse senetleri iptal edilerek yerlerine yeni alınan ortaklar için hisse senedi ihraç edilebilir. Yeni hisse senedinin ve eski hisse senedi için alınan peşinattan sağlanan hasılat ile hisse senedinin nominal değeri arasındaki farkın yedek akçeye ilave edilmesi gerekmektedir.
d) İkinci Tertip Yedek Akçe: Ödenmiş sermayenin 1/5’ine ulaşanbirinci tertip yedek akçeye ilave edilecek tutarlardandır. T.T.K.’nın 466. maddesine göre; %5 kâr payı ayrıldıktan sonra pay sahipleri ile kâra iştirak eden diğer kimselere dağıtılması kararlaştırılmış olan kısmın 1/10’u da bu yedek akçeye ayrılacaktır.
II. Tertip Yedek Akçenin ayrılabilmesi için kâr dağıtım kararının verilmesi gerekir. Dolayısı ile kâr dağıtılmayacaksa 2. tertip yedek akçe de ayrılmayacaktır. Bu durumda cari dönem zararla kapanmış olsa dahi eğer geçmiş dönem kârından dağıtım kararı verilmiş ise 2.tertip yedek akçe ayrılır.
II. tertip yedek akçe şirket kârından pay alacak tüm grupların kâr payları üzerinden hesaplanır.
II. tertip yedek akçe dağıtılması kararlaştırılan kârın 1/10’u oranında ayrılır.
Sermayeye ilave şeklinde yapılan kâr dağıtma kararlarında II. tertip yedek akçe ayrılmaması gerekir.
3.2.1.3.3.Diğer Yedek Akçeler
Ana sözleşme gereği ayrılan yedek akçelerdir. Şirketler kanuni yedek akçelerden ayrı olarak, ana sözleşmelerine safi kârın 1/20’sinden fazla yedek akçe ayırabileceği gibi, yedek akçenin ödenmiş esas sermayesinin 1/5’inden fazla ayırabileceği konusunu hükme bağlamıştır. Bu yedek akçelere ana sözleşme gereği ayrılan veya statü yedek akçeler de denmektedir.
Bir diğer yedek akçe de T.T.K.’nın 469. maddesine göre Genel Kurul Kararları ile ayrılabilecek diğer yedeklerdir.
a) İhtiyari Yedek Akçe: Ana sözleşmeye hüküm koymak sureti ile otofinansmanı sağlamak üzere ayrılan yedek akçelerdir. Genel amaçlarla ihtiyari yedek akçe ayrılabileceği gibi ana sözleşmede özel bir kullanım alanı belirtilmesi de mümkündür. Uygulamada ihtiyari yedek akçe kavramı yerine statü yedekleri kavramı da kullanılmaktadır.
b) Olağanüstü Yedek Akçe: T.T.K. veya ana sözleşmede herhangi bir hüküm bulunmamasına rağmen sadece genel kurul kararıyla, yasal yedek akçe ve temettüler ayrıldıktan sonra kalan kârın işletmede bırakılan, dağıtılmayan kısmıdır. İleride gerçekleşmesi mümkün durumlar ve şirketin hedefleri dikkate alınarak bırakılan kâr paylarıdırlar.
Diğer taraftan genel kurul kararıyla, belli amaçların gerçekleştirilmesi yada başka mevzuat gereğince ayrılan olağanüstü yedek akçeler de vardır. Bunlar özel yedek akçeler ve fonlar olarak da adlandırılırlar. Örneğin yatırım indirimi fonu, yatırımları yenileme fonu, işçilere ödenecek tazminat vb. gibi.
Kâr payı terimi, pay sahipleri ile kâra katılan diğer kimselere dağıtılmasına karar verilen kârdan, bunların her birine düşen payı ifade eden bir terimdir. Bu bakımdan pay sahibinin gerçek veya tüzel kişi olmasının bir önemi yoktur.
3.2.2.1.Birinci Temettü
T.T.K.’nın 466. maddesinin 2. fıkrasının 3 no.lu bendi uyarınca temel kâr payı olan I. temettü dönem safi kârından %5 oranında ayrılmalıdır. T.T.K.’ya göre en az %5 olan ve ödenmiş sermaye üzerinden ayrılan birinci temettü sermayeye verilen faiz niteliğinde olduğundan ortaklara dağıtılması gereken kâr payı niteliği taşımaktadır.
Burada şu soru akla gelebilir. Şirketler birinci temettü olarak %5 kâr dağıtmak zorunda mıdırlar? Şirketlerin, yetkili organları, ister kâr dağıtım kararı alsınlar, ister almasınlar birinci temettü olarak %5 kâr payı dağıtmak zorundadırlar. T.T.K. 466/II-3 maddesine göre, anonim ve limited şirketler her yıl, ödenmiş sermayelerinin %5’i oranında “Birinci Temettü” dağıtmak zorundadırlar.
Buna göre ödenmiş sermayesi 500 milyar, 2000 yılı dağıtılabilecek kârı da 150 milyar TL olan bir A.Ş. genel kurulunda, kâr dağıtmayacağı yönünde karar alsa dahi, ortaklara birinci temettü olarak 25 milyar TL temettü dağıtmak zorundadır. “A.Ş. için verilen bu örnek limited şirket içinde aynıdır”(39).
Nitekim bu konuda verilen Yargıtay kararında;
“T.T.K. 466/II-3 no.lu bendinin, kâr payı dağıtımıyla ilgisi yoktur ve kâra iştirak edenlerle pay sahiplerine, %5 kâr payı ayrıldıktan sonra fazladan kâr payı dağıtılması kararlaştırılmıştır”(40).
Burada dikkat edilmesi gereken bir başka konuda kâr payının ödenmiş sermaye üzerinden pay sahiplerine dağıtılacağıdır.
Sermaye Piyasası Kanununa tabi şirketlerde ise birinci temettü oranının esas sözleşmede belirtilmesi zorunludur. Bu oran kurul tarafından tespit olunacak miktardan az olamaz (S.P.K. mad. 15).
Halka açık anonim şirketlerde birinci temettü, hesap dönemi net kârından vergi vb. yükümlülükler düşüldükten sonra bulunan dağıtılabilir kârın yarısından az olamaz. Hisse senetleri borsada işlem gören halka açık şirketler birinci temettüyü nakden/hisse senedi olarak dağıtıp dağıtmamakta serbesttirler. Diğer taraftan hisse senetleri borsada işlem görmeyen halka açık şirketler ise birinci temettüyü nakden dağıtmak zorundadırlar.
Seri IV, 15 no.lu S.P.K. tebliğine göre halka açık şirketlerde temettü dağıtımı hesap dönemini izleyen 5. ayın sonuna kadar tamamlanmak
zorundadır.

3.2.2.2.İkinci Tertip Yedek Akçe
T.T.K. 466/II-3 maddesi uyarınca pay sahipleri için %5 oranında birinci temettü ayrıldıktan sonra kalan kârın pay sahipleri ile kâra iştirak eden diğer kimselere dağıtılması kararlaştırılmışsa, dağıtılması kararlaştırılan kısmın 1/10’u oranında ikinci tertip yedek akçe ayrılması gereklidir. Buna göre %5 oranındaki birinci temettü, 2. tertip yedek akçenin matrahına girmemektedir.
Burada karşımıza dağıtılması kararlaştırılan kâr kavramı çıkmaktadır. Nedir dağıtılması kararlaştırılan kâr? Uygulamada değişik görüşler olmasına rağmen şu görüş benimsenmektedir. İkinci tertip yedek akçe, safi kârdan birinci tertip yedek akçe ve %5’lik birinci temettü ayrıldıktan sonra dağıtılmasına karar verilen kâr üzerinden ayrılır.
Örneğin; GÜMÜŞOĞLU KARDEŞLER Limited Şirketinin 1999 yılı safi kârı 10 milyar TL’dir. Şirketin esas sermayesi 40 milyar olup ödenmiş sermayesi 30 milyar TL’dir. Ana sözleşmenin 27. maddesinde safi kârdan birinci tertip yedek akçenin ve ödenmiş sermayenin %5’i oranında ilk kâr dağıtımının yapılacağı, kalan tutarın ise ikinci temettü olarak ortaklara dağıtılacağı hüküm altına alınmıştır.
Şirketin kâr dağıtımının hesaplanması aşağıdaki gibi olacaktır.
Safi Kâr : 10.000.000.000 TL
I. Tertip Yedek Akçe : 500.000.000 TL
Yasal I. Temettü : 1.500.000.000 TL
Kalan : 8.000.000.000 TL
8 milyarın da ortaklara dağıtılması karalaştırılmıştır. Bu durumda II. tertip yedek akçenin hesaplanacağı tutar 8 milyar TL olacak ve bu tutarın 1/10’ u oranında yedek akçe ayrılacak, kalan kısmı ise dağıtılacaktır.
3.2.2.3.İkinci Temettü:
Genel kurul yada ortaklar kurulu kararına göre dağıtılması öngörülen kâr payıdır. Birinci temettü dağıtılması zorunlu temel kâr payını göstermekte iken ikinci temettünün dağıtılması yasa ve ana sözleşme hükümlerine ve özellikle genel kurul kararına bağlıdır.

3.2.2.4.Yönetim Kurulu Üyelerine Ayrılan Kâr Payı
Ana sözleşme ile yada genel kurul kararıyla yönetim kurulu üyelerine, ortak olarak alacakları kâr payından,aylık ücretlerden ve huzur hakkından başka, şirket kârının elde edilmesine ilişkin olarak yaptıkları katkılar nedeni ile pay verilebilir.
T.T.K.’nın 472. maddesine göre, yöneticilerin kazanç payları, safi kârdan ve ancak kanuni yedek akçe için belirli pay ayrıldıktan ve pay sahiplerine %4 oranında veya ana sözleşme ile daha yüksek bir oranda kâr payı dağıtıldıktan sonra verilebilir.
S.P.Kanununun 15/2 maddesi uyarınca yönetim kurulu üyeleri ile memur, müstahdem ve işçilere kârdan pay dağıtılabilmesi için ana sözleşmede hüküm bulması şarttır. Yasa hükmü ile ayrılması gereken yedek akçeler ile esas sözleşmede pay sahipleri için belirlenen birinci temettü ayrılmadıkça başka yedek akçe ayrılmasına, ertesi yıla kâr aktarılmasına ve yönetim kurulu üyeleri ile memur, müstahdem ve işçilere kârdan pay dağıtılmasına karar verilemez.
3.2.2.5.İşçi, Memur ve Müstahdemlere İkramiye, Prim, Ek Ücret vb. Nitelik Taşıyan Kâr Payları
Çalışmayı özendirme, kârın arttırılması yönünde ek çaba sağlamak için şirket ana sözleşmesinde memur, müstahdem ve işçilere kârdan pay verilmesi hükmü yer alabileceği gibi, şirket genel kurulu da pay sahipleri dışında kalan, kârın elde edilmesinde hizmetleri geçen kişilere kâr üzerinden prim, ikramiye, ek ücret vb. ödenmesine karar almış bulunabilir veya toplu iş sözleşmelerinde, çalışanlara kârdan pay verilmesi öngörülmüş olabilir.
Geçmiş yıl kârından temettü adı altında işçilere dağıtılan ücret giderleri, dağıtıma konu olan kârın ilgili bulunduğu yılda, dönemsellik ilkesi gereğince gider olarak dikkate alınması gerekmektedir. Bu konuda yargının verdiği kimi kararlar da bu yöndedir.(41)
Nitekim kâr dağıtım tablosunun “1-DÖNEM KÂRI” satırında yazılı olan tutar gelir tablosunda tespit edilen ticari kârdır. Bu tutardan personele dağıtılacak temettüler indirim konusu yapılmamış olup bu tutarın kâr dağıtım tablosunun “7-PERSONELE TEMETTÜ” satırında dikkate alınması gerekir.
3.2.2.6.Üçüncü Temettü:
Genel kurul yada ortaklar kurulu kararına göre yukarıdaki ayrımlardan arta kalan kârdan pay sahiplerine dağıtılması öngörülen kâr payıdır.
3.2.2.7.Olağanüstü Yedek Akçe
T.T.K. veya ana sözleşmede herhangi bir hüküm bulunmamasına rağmen sadece genel kurul kararıyla, yasal yedek akçe ve temettüler ayrıldıktan sonra kalan kârın işletmede bırakılan, dağıtılmayan kısmıdır. İleride gerçekleşmesi mümkün durumlar ve şirketin hedefleri dikkate alınarak bırakılan kâr paylarıdırlar.
Halka Kapalı Anonim Şirketler T.T.K. ana sözleşme ve genel kurul kararları ile kâr payı hesaplarlar. Dağıtımı ise; kurul ortaklarına (T.T.K. mad. 402-455), yönetim kurulu üyelerine (Ana sözleşme- Genel kurul kararları ile) ve ortaklara (T.T.K. mad.455-469, ana sözleşme hükümleri ve genel kurul kararları ile) yaparlar.

ÖRNEK UYGULAMA1:
TEMİZER Anonim Şirketinin 2000 yılı cari dönem faaliyetleri sonuçları ile ilgili verileri aşağıdaki gibidir.
1-Kurumun dönem kârı 2.425.000.000 TL, (690 no.lu hesap sonucu),
2-Ödenmiş sermayesi 650.000.000 TL,
3-Cari döneme kadar ayrılan toplam I. tertip yasal yedek akçe tutarı 42.600.000 TL,
4-Genel kurul kararıyla ortaklara I. Temettü ödenmiş sermayenin %9’u oranında dağıtılacak olup, personele de dağıtılabilir dönem net kârının %10’u oranında kâr payı verilecek, ortaklara II. temettü olarak %40 oranında kâr payı dağıtılacaktır. Hisse senetleri adi hisse senetleri olup, 1000 TL’den 650000 adettir.
5-Dar mükellefiyete tabi kurumdan elde edilen iştirak kazancı 150.000.000 TL,
6- Tam mükellefiyete tabi kurumdan elde edilen iştirak kazancı 1.000.000.000 TL,
7-Sermaye arttırımı nedeni ile çıkarılan hisse senetlerinin itibari değerleri üzerinde satışından sağlanan emisyon primi 75.000.000 TL’dir. Emisyon primleri doğrudan özkaynak hesaplarına alınmıştır.
8-A tipi yatırım fonlarının tutarı 925.000.000 TL ‘dir.
9-Kanunen kabul edilmeyen giderler toplamı 200.000.000 TL’dir.
10-Bir önceki yıl ödenen geçici vergi miktarı 120.000.000 TL’dir.
TEMİZER A.Ş.’nin kâr dağıtım tablosunu hazırlayınız?
Dönem Kârı 2.425.000.000
Emisyon Primi 75.000.000
Toplam Kâr 2.500.000.000
İlaveler 200.000.000
-K.K.E.Giderler 200.000.000
Kurum Kazancı 2.700.000.000
İstisna ve İndirimler 2.000.000.000
-İştirak Kazançları 1.000.000.000
-Emisyon Primi 75.000.000
-A tipi yatırım fonu 925.000.000
Kurumlar Vergisi Matrahı 700.000.000
Kurumlar Vergisi (%30) 210.000.000
K.V.Fon Payı (%10) 21.000.000
A) K.V.’den istisna olan kazançlar üzerinden ayrılan stopaj tutarı (G.V.K. 94/ 6-ii)

İştirak Kazançları (Stopaja tabi değil) 1.000.000.000
Emisyon Primi (Stopaja tabi değil) 75.000.000
A tipi yatırım fonu 925.000.000
G.V.Stopaj Matrahı 925.000.000
G.V.Stopaj Tutarı (%15) 138.750.000
Fon Payı (%10) 13.875.000
B) Dağıtılan kâr üzerinden yapılacak G.V. stopaj tutarı (G.V.K.94/6-b-i)
-Dağıtılan kâr tutarı (brüt) Tutar Dağıtılan kâr
içinde yüzdesi
I.Temettü 58.500.000 %5
II.Temettü 878.000.000 %76
Personele Temettü 219.400.000 %19
1.155.900.000 %100
-K.V.’den istisna kazanç ve indirimler 2.000.000.000
-K.V.’den istisna kazançların, kurum kazancı içindeki payı:
2.000.000.000 / 2.700.000.000 = %74
Dağıtılan kârın K.V.’ye tabi olmayan kısmına isabet eden tutarı:
1.155.900.000 x %74 = 855.366.000
G.V.Stopaj Matrahı = 1.155.900.000 – 855.366.000 = 300.534.000
-G.V.Stopaj oranının %10 olduğu varsayımı altında;
-Stopaj tutarı = 30.053.400
-Fon tutarı = 30.053.400 x 0.10 = 3.005.340
-Dağıtılan net temettü:
Dağıtılacak kâr 1.155.900.000
G.V.Stopajı (30.053.400)
Fon payı (3.005.340)
Dağıtılacak net temettü 1.122.841.260
I. ve II. temettüler ile personele dağıtılan temettünün net tutarları:
I. Temettü Net 56.847.063
Brüt 58.500.000
G.V. Stopajı (1.502.670)
(30.0530.400 x 0.05)
Fon tutarı (150.267)
(3.005.340 x 0.05)
II. Temettü Net 852.875.358
Brüt 878.000.000
G.V. Stopajı (22.840.584)
(30.0530.400 x 0.76)
Fon tutarı (2.284.058)
Personele Temettü Net 1.122.841.260
Brüt 219.400.000
G.V. Stopajı (5.710.146)
(30.0530.400 x 0.19)
Fon tutarı (571.015)
3-Birinci Tertip Yasal Yedek Akçenin Hesaplanması
-I. Tertip yasal yedek akçe üst limiti 130.000.0000
(Ödenmiş sermaye x %20)
650.000.000 x %20 =130.000.000
-Ayrılabilir I. Tertip yasal yedek akçe tutarı 87.400.000
130.000.000 – 42.600.000
-Döneme ait I. Tertip yasal yedek akçe tutarı 121.250.000
2.425.000.000 x %5
-Ayrılacak tutar 87.400.000
Dönem Kârı – (Ödenecek vergi ve yasal yükümlülükler + I. Tertip
yasal yedek akçe
2.425.000.000 – (210.000.000+21.000.000)
Dağıtılabilir Kâr = 2.194.000.000
Ödenmiş Sermaye x %9
650.000.000 x %9 = 58.500.000
Yasal üst sınır %5 olduğu için 26.000.000 TL’lik fark II.Tertip yasal yedek akçenin hesaplanmasında dikkate alınacaktır.
2.194.000.000 x %10 = 219.400.000
Dağıtılabilir net dönem kârı x %40
2.194.000.000 x %40 = 878.000.000
Dağıtılan toplam temettü = 1.155.000.000
Ortaklara yasal sınır üzerinden ödenen I.Temettü tutarı 26.000.000
Personele ödenecek olan temettü tutarı 219.400.000
Ortaklara II. temettü olarak ödenecek tutar 878.000.000
II. Tertip Yasal Yedek Akçe Matrahı 1.123.400.000
II.Tertip yasal yedek akçe tutarı = 1.123.400.000 x %10 = 112.340.000
Dönem Kârı – (Ödenecek vergi ve yasal yükümlülükler + I.Tertip yasal yedek akçe + Ortaklara I. temettü + Personele temettü + Ortaklara II. temettü + II. Tertip yasal yedek akçe)
Dönem Kârı 2.425.000.000
Ödenecek vergi ve yükümlülükler (383.625.000)
-Kurumlar vergisi 210.000.000
-K.V. Fon payı 21.000.000
-Gelir vergisi stopajı 138.750.000
-Gelir vergisi fon payı 13.875.000
Dağıtılan Temettüler (1.155.900.000)
-Dağıtılacak net temettü 1.122.841.260
-Gelir vergisi stopajı 30.053.400
-Gelir vergisi fon payı 3.005.340
I. Tertip yasal yedekler (87.400.000)
II. Tertip yasal yedekler (112.340.000)
Olağanüstü Yedekler 685.735.000

Adi hisse senetlerine =

Dağıtılacak kâr (Adi hisse senetlerine / (Ortaklara dağıtılan

Dağıtılan temettü oranı) toplam temettü oranı)

49/49

Hisse Senedi Başına Kâr = Adi Hisse Senetlerine Ait Dönem Net Kârı

Hisse Senedi Sayısı

650.000

Hisse Senedi Başına Kâr Yüzdesi = Adi Hisse Senedi Başına Kâr
Bir Hisse Senedinin Değeri
1000
Hisse Başına Temettü Tutarı = Ortaklara I. Temettü + II. Temettü
650.000
Hisse Başına Temettü Yüzdesi = Hisse Senedi Başına Temettü Tutarı
Bir Hisse Senedinin Değeri
1000


A.
DÖNEM KÂRININ DAĞITIMI
1-DÖNEM KÂRI
2-ÖDENECEK VERGİ VE YASAL YÜK.(-)
-Kurumlar Vergisi
-Gelir Vergisi Kesintisi
-Fon Tutarları
DÖNEM NET KÂRI
3-GEÇMİŞ DÖNEM ZARARLARI (-)
4- I.TERTİP YASAL YEDEK AKÇE (-)
5-İŞLETMEDE BIRAKILMASI ve TASARRUFU
ZORUNLU YASAL FONLAR (-)
DAĞITILABİLİR NET DÖNEM KÂRI
6-ORTAKLARA BİRİNCİ TEMETTÜ (Brüt) (-)
-Adi Hisse Senedi Sahiplerine (net)
-G.V.Stopajı
-Fon Payı
7-PERSONELE TEMETTÜ (Brüt) (-)
-Net
-G.V.Stopajı
-Fon Payı
8-YÖNETİM KURULUNA TEMETTÜ (-)
9-ORTAKLARA İKİNCİ TEMETTÜ (-)
-Adi Hisse Senedi Sahiplerine (net)
-G.V.Stopajı (44/6-b-i)
-Fon Payı
10-İKİNCİ TERTİP YASAL YEDEK AKÇE (-)
11-STATÜ YEDEKLERİ (-)
12-OLAĞANDIŞI YEDEKLER (DAĞITILMAMIŞ
KÂRLAR)
13-DİĞER YEDEKLER
14-ÖZEL FONLAR
B. YEDEKLERDEN DAĞITIM
1-DAĞITILAN YEDEKLER
2- II. TERTİP YASAL YEDEKLER (-)
3-ORTAKLARA PAY (-)
4-PERSONELE PAY (-)
5-YÖNETİM KURULUNA PAY (-)
C. HİSSE BAŞINA KAR
1-ADİ HİSSE SENEDİ SAHİPLERİNE (TL%)
2-İMTİYAZLI HİSSE SENEDİ SAHİPLERİNE (TL%)
D. HİSSE BAŞINA TEMETTÜ
1-ADİ HİSSE SENEDİ SAHİPLERİNE (TL%)
2-İMTİYAZLI HİSSE SENEDİ SAHİPLERİNE (TL%)



10.000.000 138.750.000
34.875.000







56.847.063
1.502.670
150.015

213.118.839
5.710.146
571.015


852.875.358
22.840.584
2.284.058













3140,5


1440,07

2.425.000.000
(383.625.000)



2.041.375.000

(87.400.000)


1.953.975.000
(58.500.000)



(219.400.000)




(878.000.000)



(112.340.000)


685.735.000








%314,05


%147,07





Dönem sonunda yapılacak muhasebe kayıtları aşağıdaki gibi olacaktır. (Veriler .000 TL olarak alınacaktır.)



31/12/2000
691 DÖNEM KÂRI VERGİ ve DİĞER YASAL
YÜKÜMLÜLÜKLER KARŞILIKLARI
01.Kurumlar Vergisi 210.000
02.G.V.Stopajı 138.000
03.Fon Payı 34.875
370 DÖNEM KÂRI VERGİ ve DİĞER
YASAL YÜK. KARŞILIKLARI


31/12/2000
690 DÖNEM KÂR ZARAR
691 DÖNEM KÂRI VERGİ ve DİĞER
YASAL YÜK. KARŞILIKLARI
01.Kurumlar Vergisi 210.000
02.G.V.Stopajı 138.000
03.Fon Payı 34.875
692 DÖNEM NET KÂRI





İşletmenin ödeyeceği vergisinin kayıtlara geçirilmesi aşağıdaki yevmiye maddelerindeki gibi olacaktır.



31/12/2000
692 DÖNEM NET KÂRI
590 DÖNEM NET KÂRI

31/112/2000

371 DÖNEM KÂRI PEŞİN ÖD.VERGİ
ve DİĞER YASAL YÜK. KARŞIL.
193 PEŞİN ÖDENEN VERGİ
ve FONLAR





İzleyen yılda yapılması gereken muhasebe kayıtları ise şöyle olur.

01/01/2001
590 DÖNEM NET KÂRI
570 GEÇMİŞ YILLAR KÂRLARI
2000 yılı kârı


26/04/2001

370 DÖNEM KÂRI VERGİ ve DİĞER
YASAL YÜK. KARŞILIKLARI
371 DÖNEM KÂRI PEŞİN ÖD.VERGİ
ve DİĞER YASAL YÜKÜML.
360 ÖDENECEK VERGİ ve FONLAR
01.Kur. Vergisi 90.000
02.G.V.Stopajı 138.750
03.Fonlar 34.875





TEMİZER A.Ş.’nin almış olduğu kararlar neticesinde yapmış olacağı kâr dağıtım işlemlerinin kayda alınması ise aşağıdaki gibi olacaktır.

NOT: Emisyon primleri 1995 yılı içerisinde doğrudan özkaynak hesaplarında “Hisse Senedi İhraç Primleri Hesabına” alındığından dönem sonu muhasebe kayıtlarında gösterilmemiştir. Yine 1995 yılı içinde satıla gayrimenkullerden doğan satış kârları aynı yıl içerisinde sermayeye ilave edildiğinden dönem sonu kârı içerisinde yer almadığından dönem sonu muhasebe kayıtlarında gösterilmemiştir.

SONUÇ VE DEĞERLENDİRME

4369 sayılı Kanun’la yapılan son değişiklikle, K.V. oranı 01.01.1999’dan itibaren %25’ten %30’a çıkarılmıştır. Buna fon payı da eklenince normal kazançlar için Kurumlar Vergisi yükü, kurum halka açık olsun veya olmasın %33 olarak karşımıza çıkmaktadır.
Kurumlarda vergi yükü böyle olmakla birlikte, kurumlar vergisinden istisna edilmiş olan veya kurumlar vergisine tabi bulunmayan kazançlarının mevcudiyeti, vergi karşılığı hesabının daha değişik ve karmaşık olmasına yol açmıştır.
G.V.K.’nın 94/6-b-ii hükmü uyarınca, kurumların kurumlar vergisinden müstesna kazançları %33 oranındaki vergi yüküne maruz olmamakla beraber, kâr dağıtımı yapılıp yapılmadığına bakılmaksızın, istisna tutarı üzerinden stopaj ödenmesini gerektirmekte olup, bu stopaj K.V. beyannamesinin verildiği ayı izleyen ayın ( Mayıs ayının ) ilk 20 günü içinde beyan olunur ve G.V.K.’nın 119. maddesi uyarınca (kâr dağıtımı yapılmamak kaydı ile ) üç taksitte ödenir.
İstisna kullanımına bağlı olarak doğan bu stopaj oranı 99/13230 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile kurum halka açık olsun veya olmasın, %15 olarak tespit edilmiştir. Buna fon payı da eklenince, istisnaya konu kazanç kısmına ait vergi yükü prensip olarak %16.5 olmaktadır. Ancak, bazı istisna türlerinden bu oran ilgili mevzuatı uyarınca daha düşüktür veya sıfırdır.
İstisna kullanımına bağlı olarak doğan stopaj, istisnaya konu kurum kazancı kaynaklı kâr payının ön vergilemesi niteliği taşımakla beraber, kâr dağıtımına bağlı olmaksızın doğması nedeni ile, vergi karşılığı hesabına girerek şablon bilançonun “K-DÖNEM KÂRI VERGİ VE DİĞER YASAL YÜKÜMLÜLÜK KARŞILIKLARI” bölümünde %30+Fon payının yanı sıra yer almalıdır.
Ayrıca her şirketin %5 temettü dağıtım zorunluluğu olmasına karşılık bu yapılmadığı zamanda, herhangi bir yasal yaptırımı bulunmaması, şirketleri temettü dağıtmama yönünde teşvik etmektedir.









AKDOĞAN, Nalan ve O. SEVİLENGÜL
1997 Tekdüzen Muhasebe Sistemi Uygulaması, Gazi Kitabevi, Ankara

AKŞİT, Bilgütay
1996 Şirketler Muhasebesi, Der Yayınları, İstanbul

ARIKAN, A. Naci
2000 “KVK’deki Son Değişiklikler ve GVK 94/6-b ii Maddesinin Kurumlarda Uygulanması”, Vergi Dünyası Dergisi, Ocak, Sayı 221

ATAMAN, Ümit
2000 Şirketler Muhasebesi, Türkmen Kitabevi, İstanbul

AY, Hakan
2000 “KVK Geçici 24. Madde Kapsamındaki İndirimli Stopaj Oranları Uygulaması İle İlgili Farklı Bir Değerlendirme”, ”Vergi Dünyası Dergisi, Ocak, Sayı 221

AYDIN, Selda
2000 “KV Matrahının Tespiti ve GV Stopaj Uygulaması”, Yaklaşım Dergisi, Nisan, Sayı 76

Bakanlar Kurulu Kararnameleri


ÇALDAĞ, Yurdakul
2000 Şirketler Muhasebesi, Gazi Büro Kitabevi, Ankara

ÇALDAĞ, Yurdakul ve A.KARAPINAR

2000 Muhasebe Problemleri ve Çözümleri, Gözlem Yayıncılık, Ankara

ÇOLAK, Mustafa
2000 “Kurum Tevkifatında 4369 Sayılı Kanunla Yapılan Düzenlemelerin Kurumlar ve Ortaklar Açısından İrdelenmesi”, Yaklaşım Dergisi, Temmuz, Sayı 91


DEĞER, Nuri
2000 “4369 Sayılı Kanunla Muhtelif Vergi Kanunlarında Yapılan Temel Değişiklikler”, Yaklaşım Dergisi, Ekim, Sayı 70

Danıştay Kararları

DEĞİRMENCİ, İbrahim
2000 “Kurum Kazançlarında GV Stopajı ve Ödeme Zamanı”, Yaklaşım Dergisi, Ocak, Sayı 85


DOĞRUSÖZ, A.Bumin
2000 “Kurum Kazançlarının Stopajı Konusunda 4369 Sayılı Kanunla Yapılan Değişiklikler”, Yaklaşım Dergisi, Eylül, Sayı 69

ERDEM, Hayreddin
2000 “4369 Sayılı Kanunla Yapılan Değişiklikten Sonra KVK’da Bağış ve Yardımlar”, Yaklaşım Dergisi, Ekim, Sayı 70

ERDOĞAN, Necmettin
1997 Şirketler Muhasebesi, Attila Yayıncılık, Ankara

ERGEN, Halim
2000 Şirketler Muhasebesi Ders Notları, İşletme Bölümü, Muhasebe Uzlanım Şubesi, G.Ü.İ.İ.B.F.

Gelir Vergisi Kanunu


HIŞIL, Mesut
2000 “Halka Açık Anonim Şirketlerde Kar Dağıtımı”, Yaklaşım Dergisi, Nisan, Sayı 40

ILDIR, Ali

1998 Açıklamalı Çözümlü Şirketler Muhasebesi Problemleri, Ekin Yayıncılık, Bursa

KARAKAYA, Rıfat ve S. ÜLGEN
2000 “1999 Yılı Kurum Kazançlarının Vergilendirilme Esasları”, Vergi Dünyası Dergisi, Nisan, Sayı 224

KARYAĞDI, Nazmi
1998 TTK SPK ve GVK Kapsamında Kar Dağıtımı,Maliye Hesap Uzmanları Derneği

KIZILOT, Şükrü

2000 “Her Şirket Kar Dağıtmak Zorunda”, Sabah Mali Yaklaşım Köşesi, 25 Nisan, Sayfa 11

KIZILOT, Şükrü

2000 KVK ve Uygulaması, Yaklaşım Yayınları, Ankara

KİSHALI, Yunus
2000 Şirketler Muhasebesi, Beta Yayıncılık, İstanbul

KOÇYALKIN, Yüksel
1992 Şirketler Muhasebesi İlkeleri ve Uygulaması, Turhan Kitabevi,Ankara

Kurumlar Vergisi Kanunu Genel Tebliğleri

KOYUNCU, Mesut
2000 “Sermaye Şirketlerince Dağıtılan Örtülü Kazançlar İle Örtülü Sermaye Üzerinden Ödenen veya Hesaplanan Aktarımların GVK’nın 94/6-b i Bendi Açısından İrdelenmesi”, Vergi Dünyası Dergisi, Temmuz, Sayı 227

MAÇ, Mehmet ve E.SAĞLAM

2000 “1998 Yılı Kurum Kazançlarının Vergilendirilmesi Ve Kar Dağıtımı”, Yaklaşım Dergisi, Nisan, Sayı 76

MAÇ, Mehmet
2000 “Halka Açık Anonim Şirketlerde Avantaj ve Dezavantajlar”, Yaklaşım Dergisi, Ocak, Sayı 85

MAÇ, Mehmet
2000 “1999 Yılı Kurum Vergi Karşılığı ve Kar Dağıtımı”, Yaklaşım Dergisi, Nisan, Sayı 88

Maliye Bakanlığı Tebliğleri, Özelgeleri, Muktezaları


METHİBAY, Yaşar
1999 TDHP ve Muhasebecilik, Mali Müşavirlik Mevzuatı, İmaj Yayınevi, Ankara

ÖRTEN, Remzi
1999 Ortaklıklar ve Muhasebe Uygulamaları, Gazi Büro Kitabevi, Ankara

ÖZTÜRK, Bünyamin
2000 Kurum Kazancının Tespiti, Beyanı ve Vergilendirilmesi, Ankara

Sermaye Piyasası Kanunu


Sermaye Piyasası Kurulu Tebliğleri


SEVİLENGÜL, Orhan

1998 Genel Muhasebe, Gazi Büro Kitabevi, Ankara

SARISU, Ekrem
1999 “Kurum Kazançlarında GV Kesintisi”, Yaklaşım Dergisi, Mayıs, Sayı 89

TEMİZER, Uygur

1996 “Kurumlarda GV Tevkifatı ve Muhasebeleştirilmesi”, Yaklaşım Dergisi, Mayıs, Sayı 41

TEMİZER, Uygur
1996 “Sermaye Şirketlerinde Kar Dağıtımı ve Muhasebeleştirilmesi”, Yaklaşım Dergisi, Haziran, Sayı 42


Türk Ticaret Kanunu


Vergi Usul Kanunu


YANIK, Zeki
2000 “Şirketlerin 1. Temettü Olarak %5 Kar Dağıtım Zorunluluğu”, Yaklaşım Dergisi, Mayıs, Sayı 89

(36)Batman, Hakkari, Siirt, Adıyaman, Bayburt, Kars, Bingöl, Mardin, Şırnak, Şanlıurfa, Muş,
Erzurum,Yozgat, Bitlis, Ordu, Tunceli, Ağrı, Gümüşhane, Diyarbakır, Van, Ardahan, Iğdır
illeri 4325 sayılı kanun kapsamına alınmışlardır.

(37)Nalan AKDOĞAN ve Nejat TENKER, Finansal Tablolar ve Mali Analiz Teknikleri, Gazi
Büro Kitabevi, Ankara, Kasım 1998, s.362


(38)T.T.K.’nın 468. maddesinin gerekçesi

(39)KIZILOT, Şükrü, “Her şirket kâr dağıtmak zorunda”, Sabah mali yaklaşım köşesi,
25.04.2000, s.11

(40)Yargıtay 11. Hukuk Dairesi, 03.06.1976 tarih ve E:2932, K:2986 sayılı karar.


(41)Bkz.Danıştay 13. Hukuk Dairesi, 30.03.1981 tarih ve E:1980/2964, K:1981/699 sayılı
karar.

__________________