SQL'in derinliklerinde boğulmayın.

Meta Data servisleri, meta veri deposunun yönetilmesini ve depolanmasını sağlayan hizmettir.

Bu durumda aklımıza ilk gelen soru, "Meta Data (veri) nedir?" olacaktır. Meta Veri bir nesne ya da olguyu herhangi bir şekilde tanımlayan veri ve/veya verilerdir.Yani veri tanımlayan verilerdir.

Belki hiç bir ilginiz yok, ancak şöyle bir düşünün: Günün birinde siz de benim gibi bir deniz akvaryumu kurarak denizatı beslemeye karar verdiniz. Su ortamınızı oluşturmak için araştırmaya başladınız ve karşınıza bu oluşumu gerçekleştirmek için bazı farklı model seçenekleri çıktı. Size en uygun modeli belirlemek için bu farklı modellerdeki bileşenlerin özelliklerini incelemeye başladınız. Ve gereksinimleriniz doğrultusunda ihtiyaçlarınızı belirlediniz. Bu bileşenleri kabaca, bir akvaryum, bir protein toplayıcı, sentetik deniz tuzu, bir hidrometre, bir ısıtıcı, canlı kaya, bir kaç tane deniz atı, mercan kırığı kumu ve denizatlarının yemesi için yem olarak belirlediniz.

Peki o zaman kaç kg canlı kayaya ihtiyacınız var? İşlenmiş canlı kayaya mı yoksa işlenmemiş canlı kayaya mı ihtiyacınız var? Fiji kayası mı yoksa Saroz kayasına mı ihtiyacınız var? Bu soruları her bir bileşen için istediğiniz kadar uzatabilirsiniz. Ve her bir bileşen için sorduğunuz sorunun cevabı meta veri olacaktır. Hatta "Kaç kilo canlı kayaya ihtiyacım var?" sorusunun cevabına "Kilosu kaç dolar?" diye yeni bir soru sorarsanız alacağınız cevap da yine bir meta veri olacaktır. Çünkü hala verileri yeni verilerle tanımlamakta ve projemizi oluşturmaya çalışmaktayız.

Bir proje oluşturacağınız zaman -ki eğer bu gerçekten büyük bir proje ise tek başınıza olmayacaksınız- yanınızda başka mühendisler ve geliştiriciler de olacak demektir. Bu durumda tüm ekibin aynı planı izlemesinin sağlanmasının yolu Veri Modeli kullanmak olacaktır. Örneğin bir veri ambarı projesinde rol aldığınızı düşünün, veri modeliniz olmadan ilerleyemezsiniz ve kısa bir sürede kaybolursunuz.

Modelleme veri tabanı uygulamaları ve veri tabanı uygulamaları ile ilgili çözümler oluşturmaya başladığımız zaman ne kadar önemli olduğunu anlayacağımız yaşamsal bir kavramdır. Ancak önemini daha çabuk kavramak istersek yurt içi ve yurt dışında İnsan Kaynakları hizmetini sunan Internet sitelerinde SQL ile ilgili projelere bakmamız yeterli olacaktır. Çünkü en yüksek ücretli üst düzey görevler kesinlikle modelleme bilgisi gerektirmektedir.

Meta Data Servisi, Microsoft SQL 2000'in (Mssql 2000) bütün sürümlerinde yer alan pek çok farklı bileşeni içerir. Depolama motoru (repository engine), API'ler, araçlar, Meta Veri Tanımlayıcısı (Meta Data Browser), bilgi modelleri ve MDK (Meta Data Software Development Kit), Meta Data Servisi'ni oluşturan bileşenlerdir.

Meta Data Servisi mimarisinde uygulama ve araçlar, çekirdek motor ve depolama bileşenlerine açık standartlar vasıtasıyla erişir. Uygulamalar ve üst katman araçları ile gün ışığına çıkartılan meta verilerin yapı ve davranışlarını tanımlayan bilgileri ise Bilgi Modelleri belirler.

Microsoft'un pek çok teknolojisi nesne tanımları için depo veya meta verileri hizmete almak için platform olarak Meta Data Servisini kullanmaktadır. DTS (Data Transformation Services) paketlerinin depolanması da MSSQL 2000'in Meta Data Servislerini kullanma yöntemlerinden biridir.

Veri madenciliği (Data mining), OLAP ve veri ambarı uygulamaları ile English Query uygulamalarının kalbinde de Meta Data Servisleri yer almaktadır. Tümleşik bir bilgi sisteminin bileşeni olarak, meta veri işleyen özel uygulamalar için lokal bir depo olarak da Meta Data Servisleri kullanılabilmektedir.

İhtiyaçlarla bağlantılı olarak Meta Data Servisleri'nin farklı kullanım alanları oluşur. İleri uygulamalarda bir yazılım geliştirici veritabanlarını oluşturmak, veri tabanı arabirim ve araçları geliştirmek için meta verilere erişmek ve meta verilerle programlama yapmak zorundadır. SQL'de daha çok tasarım yani mimari modelleme ile uğraşan SQL modelistleri ise programcı ve mühendislerin ihtiyaçları doğrultusunda meta verileri tasarlamaktadırlar.SQL tasarımcıları depo veritabanına kurulacak olan meta verileri oluşturmak için Erwin, Visio 2003 Enterprise Edition, Rational Rose gibi modelleme ve Meta Veri Servisleri SDK'yı kullanırlar. SQL Server 2000 Meta Data Servisleri SDK programcılar ve tasarımcılar için Modeling Development Kit (MDK), örnek modelleme kodları, belgeler gibi pek çok kaynak sunmaktadır. Bu kaynaklar sayesinde yeni modeller oluşturmak, modelleri genişletmek ve özelleştirmek mümkün olmaktadır.

SQL Server 2000 Meta Veri Servislerinin temelini oluşturan depo veritabanları, SQL Server'ın veritabanları, Microsoft Jet veya SQL Server Runtime Engine ile oluşturulabilmektedir. Olap küpleri ve DTS paketleri için kullanılan SQL sunucu meta verilerini msdb veritabanına eklemek ve Meta Veri Tarayıcısına kaydetmek mümkündür.

Nesneleri almak, depolamak ve nesneler arasındaki ilişkileri kurmak için kullanılan depo motoru Meta Data Services'ın yönlendirilmesinden sorumludur. Veri tabanı motoruna benzer bir işlevselliğe sahip depo motoru, alma, depolama, değiştirme gibi görevlerini bir bağlam içinde yerine getirir ve depo motoru kullanıcı tanımlı model bilgilerini işler. Depo motoru model yönlendirmeli bir yorumlayıcıdır.

Depo motoru model bilgileri örneklemek ve hareketleri işlemek gibi işlemler için kendisine ayrılan RAM'i kullandığı için kullanılabilir bellek miktarı ne kadar yüksek olursa performans da o denli yüksek olacaktır. Aynı zamanda yüksek bir performans sağlanması için meta veri depolarının herhangi ölçeklenebilir bir OLTP sunucusundan da ayrı tutulması performansı arttıracaktır.

Depo motoru nesneler arasında keyfi ilişkiler oluşturamaz yani nesneleri sadece model yapısının izin verdiği kadar işleyebilir.

Depo Motoru Com (Component Object Model) ve COM Automation arabirimlerin gelen çağrılara karşılık verebilen bir API içerir. Depo motoru özel etkinlikleri çalıştırmak için SQL ile birlikte çalışır. SQL Server 2000 ile birlikte gelen Meta Veri Servisi bilgileri ile SDK içinde Depo API'sinin nasıl programlanabileceği tümüyle anlatılmaktadır.

SQL Server Enterprise Manager'da oluşturduğumuz ve msdb veri tabanında depoladığımız meta verileri görüntülemek için Meta Veri Tarayıcısı'nı kullanırız. Meta Veri Tarayıcısı ile meta veriler ve depo veritabanları üzerinde araştırma yapılabilmektedir. Meta Veri tarayıcısını kullanmaya başlamadan önce Meta Veri Servisine kesinlikle bir veritabanını kaydetmemiz (register) gerekir. Kurulu olan her SQL kopyası (instance) tarafından Meta Veri Servisleri kullanılabilir. Msdb veri tabanında depoladığımız meta veriler Enterprise Manager'de Meta Data Services'in Contents klasörü altında görüntülenmektedir.



Meta Veri Tarayıcısı SQL Server 2000'de SQL Server Enterprise Manager kullanılarak veya Microsoft Management Console (MMC) ile eklediğimiz bağımsız bir eklenti (snap-in) olarak kullanılabilir. Snap-in olarak kullanıldığı zaman SQL Server Enterprise Manager'dan ayrı ve bağımsız olarak çalışmaktadır.

SQL Server Enterprise Manager'da Meta Data Tarayıcısını kullandığımız zaman depo'ya son kullanıcı (End User) olarak erişilir yani yalnızca salt okunur erişim sağlamış oluruz bu şekilde meta verilere ilişkin bilgileri görüntüleyebiliriz. Meta verilere son kullanıcı modunda salt okunur erişim izninin verilmesinin yegane sebebi kazara veya bilinçsizce meta verilerin silinmesinin veya değiştirilmesinin engellenmesidir.

Meta verileri Enterprise Manager'da ilk kez görüntülemek istediğimiz zaman her hangi bir veri görüntüleyemediğimizi görürüz bunun sebebi en başta msdb veri tabanında bize ait olan görüntüleyebileceğimiz meta verilerin olmayışıdır. Bu durumda yapılması gereken ilk olarak içeriğin depoya eklenmesidir. İçerik depoya eklendikten sonra artık meta veriler görüntülenebilecektir. Bu işlemi somutlaştırmak için ilk olarak basit bir örnek yapalım:

SQL Server 2000 Enterprise Manager'da Data Transformation Services bölümünde Local Packages, Meta Data Services Packages veya Meta Data'nın üstüne gelerek sağ tıklarsak ve New Package'i seçersek DTS Package editörü açılacaktır.

DTS Package editöründe Connection bölümünden Microsoft OLE DB Provider for SQL Server simgesine tıklayın ve açılacak olan Connection Properties penceresinde varsayılan ayarlar seçiliyken, Database kısmından istenilen veritabanını seçin ve OK'e basarak işlemi onaylayın. Sonra yukarıda yer alan menüden Save simgesine basıp, açılan Save DTS Package penceresinden ilgili ayarları yapın ve Package Name kısmına istenilen ad verilerek DTS paketi kaydedin. Paket oluşturulduktan sonra tanımı msdb veritabanında OIM (Open Information Model) şeklinde depolanacaktır. Artık modelimiz Enterprise Manager'da Meta Data Tarayıcısında "Contents" klasöründe görüntülenecektir.

Meta Veri Tarayıcısını, Enterprise Manager'dan bağımsız olarak çalıştırmak da mümkündür. Bu şekilde birden fazla depo veri tabanı ile çalışabilir, içerikleri görüntüleyebilir ve Enterprise Manager'da bulunmayan silme, yeniden adlandırma gibi işlevleri yerine getirebilirsiniz. Meta Veri Tarayıcısını snap-in olarak çalıştırmak için MMC konsolunu açtıktan sonra (Start-Run-mmc) File menüsünden Add/Remove Snap-in'i seçerek bu kısımda Meta Data Services snap-in'ini seçerek eklemeyi yapabiliriz.

Meta Veri Tarayıcısını MMC'de snap-in olarak çalıştırdığımızda ilk yapmamız gereken, "Register DataBase" işlemidir. Database Registration Properties ekranında Options kısmında yer alan Browse Mode kısmı önemli bir kısımdır, çünkü bu kısımda End User, Power User ve Administrator olmak üzere tarama kipleri yer almaktadır. Her tarama kipi için gerçekleştirilebilecek eylemler farklıdır. Tüm kiplerde kayıt bilgileri oluşturma, görüntüleme, iptal etme ve düzenleme gibi işlemler yapılabilmektedir. Ancak depo tanımlayıcılarını yalnızca Administrator'ler görüntüleyebilmek tedirler. Önemli bir noktada tarama kiplerinin, kullanıcı kipleri ile hiç bir ilgisi olmaması yani hiç bir etki teşkil etmemesidir. Yani bir depo Administrator, SQL Administrator değildir.

Meta Veri Tarayıcısında yer alan "Contents" klasörü bir depo veri tabanında bulunan nesne örneği verilerini görüntüleyerek bize nesneleri, nesne özelliklerini, ilişkileri ve toplulukları görüntüleme olanağı sunar. Nesne ilişkileri hiyerarşik olarak düzenlenmektedir. Bu yüzden veri tabanındaki nesneler diğer nesne ve toplulukları içerebilir. Bu durum ise siz uzman olmadan önce bir karışıklığa yol açabilir bu yüzden bu durumu önlemek için bu toplulukları görüntülememeyi seçmek yardımcı olacaktır.



Topluluklar nesneleri içerebilir veya boş olabilir. Topluluklar görüntülenerek nesnelerin nasıl gruplandığı anlaşılabilir.

Meta Data Tarayıcısını bağımsız bir konsol olarak çalıştırdığımız zaman veri topluluklarında yer alan nesne örneği verilerini silebilir, yeniden adlandırabilir ya da iptal edebiliriz. Silme işlemi nesne örneği verilerini depo veritabanından kalıcı olarak silmektedir. İptal etme işlemi nesneyi bir topluluk ile ilişkilendiren başvuru bilgileri iptal eder ancak nesne örneği verileri iptal edilmez. Yeniden adlandırma (rename) işlemi ise yeni adı varolan adın üzerine yazar. Bu işlemleri yapabilmeniz için depo Administrator olmamız gereklidir. Ve bu işlemler sadece "Contents" içersinde yer alan nesne örneği verileri üzerinde gerçekleştirilebilir. Toplulukta yer alan bir nesneyi sildiğimiz, iptal ettiğimiz veya yeniden adlandırdığımız zaman yaptığımız değişiklikler hemen depo veri tabanına kaydedilmektedir. Yeniden adlandırma dışında yaptığımız bu değişiklikleri Meta Veri Tarayıcısı ile geri almamız mümkün değildir.

Enterprise Manager'de Data Transformation Services'de yer alan Meta Data Services Packages ve/veya Meta Data bölümlerinde üzerlerine sağ tıklayıp açılan menüde Import Metadata'yı seçtiğimiz zaman istediğimiz veri tabanını Meta Data Services'e kaydedebilir ve Meta Data Services'in Contents kısmından görüntüleyebiliriz.

Ancak Enterprise Manager'dan Contents'in içini silmek mümkün değildir. Eğer bu tip bir işleme ihtiyaç duyulursa Meta Data Services bağımsız bir konsol olarak çalıştırılmalıdır.

Meta Data Services SDK veya Meta Veri Tarayıcısı ile birlikte verilen kurulum aracını kullanarak .rdm uzantılı (old.rdm,uml.rdm,umx.rdm gibi) kullanıma hazır bilgi modellerini kurabiliriz. Ancak bu kurulum işlemi Meta Veri Tarayıcısı bağımsız bir konsol olarak çalıştığı zaman gerçeklenebilir ve bir bilgi modeli kurabilmek için depo Administrator olunması gereklidir. Bilgi modeli kurulduğu zaman depo veri tabanında kalmaktadır. Kurulan bilgi modellerini model tasarımcılarına, sql uygulama geliştiricilerine ve uygulamalara açmak mümkündür. Ancak Meta Veri Tarayıcısında, kurulu bir bilgi modelinin içerdiği nesne ve toplulukları görüntülemek mümkün olsa da bilgi modelinin özellik veya nesnelerini oluşturmak, silmek, değiştirmek mümkün kılınmamıştır. Bu tip işlemlerin yapılabilmesi için modelleme araçlarının kullanılması gereklidir.

Bir bilgi modeli kurmak için, ayrı ve bağımsız bir konsol olarak çalışan Meta Data Services'de modeli kurmak istediğimiz veri tabanının "Information Models" klasörüne sağ tıklayarak açılan menüden Install Information Model'i seçerek, sonra da açılan pencereden kurulmasını istediğimiz Repository Distributable Model (RDM) dosyasını seçerek işlemini uygulayabiliriz. RDM dosyaları yani .rdm uzantılı dosyalar önceden derlenmiş bilgi modeli dosyalarıdır. Aynı zamanda bilgi modellerinin Meta Veri Tarayıcısı kullanılmadan, programlama ile veya komut satırından kurulması da mümkündür.

Meta Data Services, OIM'ler ve modelleme konusunda söylenecek daha çok söz var. Ancak bu konular çok geniş olduğu için daha çok bilgi edinmek için konuyla ilgili kitapları okumanızı tavsiye ederim. Zamanla English Query, Data Warehousing, Data Transformation Services, OLAP gibi ileri konu ve uygulamalara daldıkça Meta Data Services'in oynadığı rolü çok daha iyi kavrayacaksınız

__________________